بَلخان ، دو رشته کوه در مشرق دریای خزر، ]جنوب خلیج قره بُغاز و جنوب شرقی ترکمنستان [که بستر خشک رود اُزْبوی (رجوع کنید به آمودریا * ) را احاطه میکنند. در شمال این بستر بلخان کبیر قرار دارد که فلات مرتفعی از سنگهای آهکی با شیبهای تند و بسیار صعبالعبور تشکیل میدهد. مرتفعترین قلّة آن در دوینش قلعه است که ارتفاع آن به 880 ، 1 متر میرسد. بلخان صغیر در جنوب اُزبوی واقع است و آبکندهای فراوان دارد و ارتفاع آن (در مغرب) بیش از 800 متر نیست. بنا به گفتة مقدسی (ص 285، سطر14 و بعد) این کوهها زیستگاه اسبِ وحشی و گاو بوده است و ساکنان اطراف آن به جستجوی آهن میپرداختهاند. در 420ـ422، این محل اتراقگاه قبایل ترکمن بوده که از خراسان سرازیر میشدهاند (رجوع کنید به ابناثیر، ج 9، ص 267). در قرون بعد، جمع کثیری از ترکمانان در بلخان ساکن شدند و این محل بیش از پیش اهمیت اقتصادی خود را از دست داد. ایجاد بندرگاههای روسی در شاخابة بلخان در دریای خزر (پس از 1286/1869) و ایجاد راهآهن سراسری کرانة شمالی خزر (پس از 1298/1881) بار دیگر تا حدودی به آن اهمیت بخشید؛ اما پس از ساختن راهآهن اُزِنبرگ ـ تاشکند، دوباره رو به زوال نهاد (1323/ 1905).منابع: ابناثیر، الکاملفیالتاریخ ، چاپ تورنبرگ، لیدن 1851ـ1876؛ محمد بناحمد مقدسی، احسنالتقاسیم فی معرفة الاقالیم ، چاپ دخویه، لیدن 1877؛Bol'shaia Sovetskaia Entsiklopediia, Moscow, 1949, 1958, IV, 167ff.; Brockhaus-Yefron, Enciklopediceskiy Slovar ¨ , vol. 4, St. Petersburg 1891, 834.