دیدو

دیدو، از اقوام مسلمان در جمهوری خودمختار داغستان*. دیدو به لحاظ تبارشناسی زیرمجموعه قوم بزرگ آوار (← آوارها*) قرار می‌گیرد. دیدوها به پنج‌شاخه تقسیم می‌شوند: تسز ، بژیتا ، خونزال ، گینوخ ، خوارش (بولشایا ، ذیل مادّه؛ ساکارتولوشی ، ص‌153). دیدوها خود را تسز می‌نامند و نام دیدو را که احتمالا واژه‌ای گرجی به‌معنای بزرگ است، دیگران بر آنها نهاده‌اند ()← کتاب قرمز مردمان امپراتوری روسیه( ، ذیل مادّه).دیدوها مانند گروه قومی اَندی* در دره‌های کوهستانهای مرتفع جنوب‌غربی داغستان و نزدیک به مرزهای گرجستان ساکن شدند. به‌سبب سکونتگاه مشترک این دو گروه، آنان را اندو ـ دیدو خوانده‌اند ()فرهنگ قوم تاریخی امپراتوریهای روسیه و اتحاد جماهیر شوروی( ، ص‌199؛ ویکسمن ، ص‌11).زبان دیدوها در گروه زبانی آوار ـ اندو ـ تسز یا اندوـ دیدو قرار می‌گیرد که خود در زیرمجموعه زبانهای داغستانی از گروه ناخ ـ داغستانی وابسته به زبانهای شمال‌شرقی قفقاز (ایبری ـ قفقازی ) است. هریک از پنج‌شاخه دیدو به زبان خاص‌خود سخن می‌گویند که این خود ناشی از همان ویژگیهای طبیعی و جغرافیایی منطقه است (د.اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه). هیچ‌یک از این زبانها خط ندارند و به همین سبب دیدوها در مکاتبات خود از خط آواری استفاده می‌کنند (همان، ذیل "Avars"؛ آکینر ، ص250).دیدوها تشابهات فرهنگی و اجتماعی زیادی با آوارها دارند ()کتاب قرمز مردمان امپراتوری روسیه(، همانجا)، البته ویژگیهای جغرافیایی باعث شده تا در مقایسه با همسایگان خود آداب و سنن خویش را بیشتر حفظ کنند (د.اسلام، ذیل مادّه). دیدوها به‌سبب مناسبات تاریخی، از فرهنگ گرجی و نیز فرهنگ ایرانی ـ اسلامی نیز تأثیراتی پذیرفته‌اند (← کامری و خلیل‌اف ، ص‌417ـ418).اقتصاد دیدوها متکی بر دامداری است. بیشتر فعالیت اقتصادی آنان پرورش گاو و گوسفند، باغداری، به ویژه پرورش تاک و کشاورزی نسبتآ محدود، است ()تاریخ گرجستان( ، ج‌1، ص‌] 24[). جمعیت دیدوها در سرشماری 1382ش/ 2002 روسیه 176،15 تن ثبت شده‌است (ویر و قیصریف ، ص‌41).منابع :Shirin Akiner, Islamic peoples of the Soviet Union, London 1983; Bol'shaya Sa(vetskaya ensiklopediya, [Moscow] 1949-1958; Bernard Comrie and Modzhid Khalilov, "Loanwords in Bezhta: a Nakh-Daghestanian of the North Caucasus", in Loanwords in the world's languages: a comparative handbook, ed. Martin Haspelmath and Uri Tadmor, Berlin: De Gruyter Mouton, 2009; EI2, s.vv. "Avars" (by H. Carr(re d'Encausse and A. Bennigsen), "Dido" (by Ch. Quelquejay); An ethnohistorical dictionary of the Russian and Soviet empires, ed. James S. Olson, Westport: Greenwood, 1994; Istoria Gruzia [in Cyrillic], vol.1, [by] N.A. Berdznishvili et al., Tbilisi, Georgia 1962; The red book of the peoples of the Russian empire, [by] Margus Kolga et al., tr. Sirje Ainsaar et al., ed. Andrew Humpreys and Krista Mits, Tallinn, Estonia: NGO Red Book, 2001; Etneobi Sakartveloshi, Damtsveltan Arsebuli Tolerantobis Centr [in Cyrillic], Tbilisi, Georgia 2008; Robert Bruce Ware and Enver Kisriev, Dagestan: Russian hegemony and Islamic resistance in the North Caucasus, Armonk, N.Y. 2010; Ronald Wixman, The peoples of the USSR., NewYork 1984.