دیتریتسی

دیتریتسی، فریدریش هاینریش ، شرق‌شناس آلمانی. او در 6 ژوئیه 1821/1237 در برلین به دنیا آمد ()زندگینامه شخصیتهای معاصر آلمانی( ، ذیل مادّه) و فرزند کارل فریدریش ویلهلم دیتریتسی، بنیان‌گذار مؤسسه آمار پروس، بود. فریدریش هاینریش دیتریتسی در دانشگاههای برلین، هاله و لایپزیک نزد هاینریش لبرشت فلایشر (1801ـ1888/ 1216ـ 1305،شرق‌شناس معروف) زبانهای‌شرقی آموخت و در 1846/ 1262 موفق به اخذ درجه دکتری شد (فارابی ، مقدمه برونله ، ص‌XV). عنوان رساله دکتری وی که آن را به زبان لاتین نوشت و در دانشگاه فریدریش ویلهلم (هومبولت فعلی) برلین از آن دفاع کرد، )«درباره‌گزیده اشعار عربی‌ثعالبی موسوم‌به یتیمة‌الدهر»( بود. او در 1847/1263 تحریر مبسوط‌تر این رساله را با نام )متنبّی و سیف‌الدوله از یتیمة‌الدهر ثعالبی(به‌زبان آلمانی منتشر کرد (همان مقدمه، ص‌XVIII). دیتریتسی به مصر، فلسطین، اردن و سوریه سفر کرد و مشاهدات و تجربیات این سفرها را در 1853/1269 در برلین، در کتاب )گزارشهایی از سفر به مشرق زمین( چاپ کرد (همان، ص‌XVI-XV). او در 1850/ 1266 استاد ممتاز ادبیات سامی و 1901/ 1319 استاد افتخاری دانشگاه برلین شد (همان، ص‌XVI؛ )زندگینامه‌شخصیتهای معاصر آلمانی(، همانجا). وی در 18 اوت 1903/ جمادی الاولی 1321 در برلین درگذشت ()زندگینامه شخصیتهای معاصر آلمانی(، همانجا).در کارهای علمی دیتریتسی دو دوره کاملا متمایز وجود دارد: 1) اشتغال او به دستور زبان و شعر عربی، 2) پژوهشهای او در فلسفه اسلامی (فارابی، همان مقدمه، ص‌XVII).او در دوره اول، بعد از آثار مربوط به ثعالبی، اثری را با عنوان )درباره شعر عربی و رابطه اسلام و مسیحیت( (برلین1850/1266) چاپ کرد. در 1851/1267، متن عربی الفیه ابن‌مالک (متوفی 672) را با عنوان لاتینی در لایپزیک به چاپرساند (همان مقدمه، ص‌XVIII؛ )زندگینامه شخصیتهای معاصر آلمانی(، همانجا) و در 1852/ 1268، ترجمه آلمانیالفیه را همراه با شرح ابن‌عقیل (متوفی 769) در برلین منتشر ساخت (فارابی، همانجا). او در 1858/ 1274 و 1859/ 1275 )اشعار متنبیّ با شرح ابوالحسن واحدی( را در برلین چاپ کرد ()زندگینامه شخصیتهای معاصر آلمانی(، همانجا؛ کوکولا ، ص‌137).دیتریتسی در 1854/1276 در برلین، کتاب درسی )گزیده‌های متون عثمانی( را به زبان فرانسه و در 1881/ 1298 در لایپزیک، کتاب درسی )فرهنگ لغت عربی ـ آلمانی مربوط به قرآن و رساله انسان و حیوان( را منتشر کرد ()زندگینامه شخصیتهای معاصر آلمانی(؛ کوکولا، همانجاها).در دوره دوم کارهای علمی‌اش، دیتریتسی وقت خود را به‌طور خاص‌صرف فلسفه اسلامی کرد. ابتدا به مطالعه رسائل اخوان‌الصفا مشغول شد و از 1858/ 1274 تا 1879/ 1296 مجموعه‌ای را با عنوان )فلسفه عربی در قرن دهم بعد از میلاد، برگرفته از رسائل اخوان‌الصفا( در هشت جلد در برلین و لایپزیک منتشر کرد. کار اصلی او در این مجموعه، ترجمه رسائل اخوان‌الصفا بود که متن عربی آن را از 1883/1300 تا 1886/ 1303 در دو جلد در لایپزیک به چاپ رساند (← فارابی، همان مقدمه، ص‌XXII-XX). دیتریتسی در این مجموعه تألیفاتی هم داشت که از آن جمله کتاب )داروینیسم در قرن دهم و نوزدهم( است. او در این کتاب که در 1878/ 1295 در لایپزیک منتشر شد، به نوعی، مطالب رسائل اخوان‌الصفا را در باب طبیعیات با مؤلفه‌های نظریه تکاملی داروین مقایسه کرد. در 1879/1296 نیز افسانه عربی الإنسان و الحیوان أمام محکمة الجانّ ، از نوشته‌های اخوان‌الصفا، را به زبان اصلی در ضمیمه واژه‌نامه‌ای در لایپزیک منتشر کرد.توجه دیتریتسی از طریق رسائل اخوان‌الصفا به اُثولوجیای منسوب به ارسطو معطوف شد ()زندگینامه شخصیتهای معاصر آلمانی(، همانجا). او برای اولین بار در 1882/ 1299، متن عربی اثولوجیا را با عنوان ) اثولوجیای منسوب به ارسطو برگرفته از دست‌نوشته‌های عربی( در لایپزیک (تجدیدچاپ در 1965، آمستردام) و یک سال بعد ترجمه آلمانی همین اثر را با عنوان ) اثولوجیای منسوب به ارسطو( با ترجمه و توضیحات در لایپزیک منتشر کرد (← کوکولا؛ )زندگینامه شخصیتهای معاصر آلمانی(، همانجاها). دیتریتسی در مقدمه این ترجمه تأکید کرد که این اثر نه ارسطویی و نه افلاطونی بلکه فلوطینی است و وجود چنین اثری حاکی از اهمیت فلوطین در تاریخ فلسفه اسلامی است. او اثبات کرد که این اثر شرح و بسط بخشی از تُساعات (انئادها) فلوطین (کتاب چهارم تا ششم) به روایت فرفوریوس است (فلوطین ، مقدمه، ص‌V-XII).اوج‌فعالیت علمی دیتریتسی در زمینه فلسفه اسلامی، پژوهش و بررسی آثار فارابی (متوفی 339) است. او بعد از تحقیقات مجدانه در این زمینه، مجموعه‌ای را به زبان عربی با عنوان )رسائل فلسفی فارابی( در 1890/1307 در لیدن چاپ کرد (کوکولا، همانجا). این رسائل عبارت‌اند از: کتاب الجمع بین رأیَی الحکیمین افلاطون الالهی و ارسطاطالیس، مقالة فی اغراض ما بعدالطبیعة، رسالة فی العقل و المعقول، رسالة فی ما ینبغی قبل تعلّم الفلسفة، عیون‌المسائل، رسالة فصوص‌الحکم، رسالة فی جواب مسائل سُئل عنها و رسالة فی فضیلة العلوم و الصناعات.او همین آثار را با عنوان )رسائل فلسفی فارابی( در 1892/1309 ترجمه کرد ()زندگینامه شخصیتهای معاصر آلمانی(، همانجا). دیتریتسی متن عربی کتاب مبادی آراء اهل المدینة الفاضلة فارابی را با عنوان آلمانی در 1895/1313 در لیدن (تجدید چاپ 1964) و ترجمه آلمانی آن را در 1900/1318 چاپ کرد. او در مقدمه این ترجمه، مقاله )«درباره ارتباط فلسفه یونانی و عربی»( را نوشت (← فارابی، همان مقدمه، ص‌XXIII). این مقاله به‌طور مجزا در 2004/1383ش در مونیخ تجدید چاپ شد. در 1904/1322، پاول برونله ترجمه ناتمام دیتریتسی از السیاسة المدنیة فارابی را تکمیل کرد و با عنوان )رساله حاکمیت مدنی از فارابی( با مقدمه‌ای درباره ماهیت فلسفه عربی در لیدن به چاپ رساند ()زندگینامه شخصیتهای معاصر آلمانی(، همانجا).دیتریتسی جز آثار علمی‌اش، رمانی سه جلدی نیز به‌نام میریام نوشت که در 1886/1303 در لایپزیک (فارابی، همانمقدمه، ص‌XVI)؛ و در 1890/1307 تجدید چاپ شد (کوکولا، همانجا). او همچنین مقالاتی در )مجله انجمن شرق‌شناسی آلمان( ــکه خود عضو آن بودــ چاپ کرد (همانجا).فریدریش هاینریش دیتریتسی با آثارش درباره دستور زبان عربی و فلسفه اسلامی، شرق‌شناسی اسلامی را بنیان نهاد.منابع :Muhammad b.Muhammad Fa(ra(b((, Die Staatsleitung von AlFa(ra(b(, [tr.] Friedrich Dieterici, ed. Paul Br(nnle, Leiden 1904; Richard Kukula, Bibliografisches Jahrbuch der deutschen Hochschulen, Innsbruck 1892; Neue deutsche Biographie, Berlin: Duncker & Humblot, 1953-2013, s.v. "Dieterici. 1: Friedrich Heinrich" (by Otto Spies); Plotinus, Die Sogenannte Theologie des , tr. Fr. Dieterici, Leipzig 1883. Aristoteles