دونالدسن دوایت مارتین

دونالدسن، دوایت مارتین ، اسلام‌شناس امریکایی و مبلّغ کلیسای مشایخی . دونالدسن در 16 دسامبر 1884/ 27 صفر 1302 در خانواده‌ای روحانی وابسته به کلیسای مشایخی، در ایالت اوهایو، به دنیا آمد. پس از پایان تحصیلات در «کالج واشنگتن و جفرسن» در جنوب پیتسبرگ ، در 1907/ 1325 به هند رفت و سه سال در کالج مسیحی فورمن ، در لاهور پاکستان، تدریس کرد. سپس به امریکا بازگشت و در مدرسه عالی الهیات هاروارد مطالعات علوم دینی را ادامه داد. در1914/ 1332 به‌عنوان مبلّغ کلیسای مشایخی امریکا به مشهد رفت. در 1916/ 1334 در تهران ازدواج کرد. همسر وی، بِس‌اَلن دونالدسن ، معلم و بعدآ مدیر مدرسه دخترانه امریکایی (مدرسه مبلّغان مشایخی در تهران) بود. او بعدها دو کتاب درباره ایران نوشت، به نامهای )اسپند: پژوهشی در سحر و فرهنگ عامه مسلمانان در ایران( (لندن 1938) و )دختر سبزه‌زار در ایران و هند( (گیلزبرگ 1972؛ ← د. ایرانیکا، ذیل «دونالدسن، بس‌الن»). دونالدسن در مشهد به تحقیق درباره مذهب شیعه و تاریخ شیعه در ایران و عراق پرداخت. در 1927/ 1306ش با استناد به این پژوهشها، دکتری الهیات کالج واشنگتن و جفرسن به وی اعطا شد. در 1940/ 1319ش پس از 26 سال اقامت در مشهد، در پی اخراج آموزگاران تبشیری از ایران و ملی شدن مدارس آنان به هند فراخوانده شد تا مدیریت مدرسه اسلام‌شناسی هنری مارتین ، در علیگره، را برعهدهگیرد. او و همسرش در 1951/ 1330ش به امریکا بازگشتند. دونالدسن در 11 مه 1976/ 21 اردیبهشت 1355 درگذشت (← میلر ، ص 105ـ108؛ )فرهنگ زندگینامه مبلّغان مسیحی( ، ذیل مادّه؛ د. ایرانیکا، همانجا).دونالدسن مقالات متعددی عمدتآ با موضوع ایران و تشیع، ازجمله در مجله جهان اسلام ــکه خود سالها عضو هیئتسردبیری آن بودــ منتشر کرد (میلر، ص 106)، علاوه بر آن دو کتاب به نامهای )مذهب شیعه: تاریخ اسلام در ایران و عراق( (لندن 1933) و )پژوهشهایی در علم اخلاق اسلامی( تألیف کرده‌است که حاصل پژوهشهای وی در مدت اقامتش در مشهد است.)مذهب شیعه(، از نخستین تألیفات جامع غربیان درباره تشیع در ایران و عراق است. هرچند به گفته سیدحسین نصر (← طباطبائی ، پیشگفتار، ص 17، 28) از غرض‌ورزی درباره اسلام خالی نیست. در این کتاب، نویسنده با بیان مسئله جانشینی پیامبراکرم، به شرح مفصّل زندگی یازده امام و سپس مسئله غیبت و ظهور امام دوازدهم پرداخته‌است. شرح پدیدآمدن حکومت آل‌بویه، وصف اماکن زیارتی شیعه، معرفی مجموعه‌های متقدم شیعی ازجمله کافی کلینی و کتاب مَن لایَحضُرُه‌الفقیه ابن‌بابویه و تهذیب و الاستبصار شیخ‌طوسی، معرفی متکلمان بزرگ شیعه، شرح تعالیم امامیه ازجمله مفهوم امامت و بحث عصمت پیامبر و ائمه، و شرح مذاهب انحرافی چون بابیت و بهائیت، از دیگر مطالب این کتاب است. ترجمه عربی این کتاب با عنوان عقیدة‌الشیعة و هو کتاب عن تاریخ‌الاسلام فی ایران و العراق در 1384/1964 در قاهره و در 1410/1990 در بیروت به چاپ رسیده‌است.کتاب )پژوهشهایی در علم اخلاق اسلامی(، در 1332ش/ 1953 در لندن منتشر شد. دونالدسن در این کتاب پس از مقدمه‌ای کلی درباره مردم عربِ پیش از اسلام، به‌تفصیل به تاریخ علم اخلاق اسلامی پرداخته‌است. او بنیاد آموزه‌های اخلاقی را در قرآن و احادیث شرح داده و بسط اخلاق فلسفی را نزد معتزله (به‌ویژه نظّام)، اخوان‌الصفا، فارابی، ابن‌سینا، شهرستانی و یحیی‌بن عدی نیز بررسی کرده‌است. وی آرای اخلاقی ابن‌مسکویه و غزالی را به‌تفصیل شرح داده و از آرای اخلاقی و عرفانی علما و زهاد مشهور و شاعران صوفی‌مشرب ایرانی همچون عطار، مولوی، سعدی و حافظ سخن گفته‌است. در پایان پس از شرح تفاسیر اخلاقی جدید در اسلام، کوشیده‌است تعالیم اسلامی و ارزشهای مسیحی را مقایسه کند.منابع :, ed. Gerald Biographical dictionary of Christian missions H. Anderson, Grand Rapids, Mich.: William B. Eerdmans Publishing Co., 1999, s.v."Donaldson, Dwight Martin" (by David A. Kerr); EIr., s.v. "Donaldson, Bess Martin Allen" (by Peter Avery); William Miller, "Dwight Donaldson", in Al-Basheer: the bulletin of The Christian Institutes of Islamic Studies, vol.5 (1976); Muh(ammad Husayn T(aba(t(aba('((, Shi`ite Islam, translated from the Persian and edited with an introduction and notes by Seyyed Hossein Nasr, Albany, N.Y. 1975.