دولت آبادی پروین

دولت آبادی، پروین، شاعر کودکان و از چهره های فرهنگی معاصر ایران. در 1303ش در محله احمدآباد اصفهان به دنیا آمد. پدرش، حسام الدین دولت آبادی (نواده میرزاهادی دولت آبادی*)، شاعر و مدیر اداره اوقاف اصفهان و سپس نماینده مردم این شهر در دوره های چهاردهم و هجدهم مجلس شورای ملی بود. مادرش، فخر گیتی، مدیر مدرسه ناموس بود و پروین نخستین سالهای دوره دبستان را در آن مدرسه گذراند.

او پس از نقل مکان خانواده اش به تهران، در دبستان نوروز و سپس در دبیرستانهای «نور و صداقت» و «نوربخش» (هر دو از مدارس تبشیری مسیحی، انگلیسی و امریکایی) درس خواند. در دبیرستان، شاگرد نظام وفا* بود و قریحه شاعری اش شکوفا شد (هدایت، ج 1، ص 257؛ مهدوی، ص 112، 156ـ 157؛ مشیرسلیمی، دفتر1، ص 118ـ119؛ درباره خانواده دولت آبادی و گرایش دینی آنان ← دولت آبادی*، صدیقه؛ دولت آبادی*، هادی؛ دولت آبادی، یحیی*).پروین پس از دبیرستان، برای ادامه تحصیل به دانشکده هنرهای زیبا رفت، اما در پی بازدید از پرورشگاه کودکان بی سرپرست، درس را رها کرد و در مقام مدیر پرورشگاه شهرداری، بدون دریافت حقوق به کار پرداخت.

چند سال بعد، به استخدام شرکت نفت درآمد و در دو دوره زمانی، در بخش سوادآموزی کارگران، فعالیت کرد. او در 1327ش با اسماعیل صارمی ازدواج کرد (هدایت، هم انجا؛ مشیرسلیمی، دفتر1، ص120؛ فرخزاد، ص 352).دولت آبادی در پرورشگاه با دنیای کودکان آشنا شد و سرودن شعر کودک را آغاز کرد (حقیقت، ص 549؛ نیز ← دولت آبادی، ص 3). او نخست اشعارش را در مجله پیک به چاپ رساند و در سالهای بعد، آنها را در قالب مجموعه هایی در تهران منتشر کرد.

نخستین مجموعه شعر او با نام شورآب در 1349ش منتشر شد. در 1352ش، مجموعه آتش و آب را به چاپ رساند. در 1369ش، مجموعه گل را بشناس کودک من و قصه منظوم مرغ سرخ پاکوتاه را منتشر کرد. در 1373ش، اثری با عنوان بر قایق ابرها را منتشر کرد؛ این اثر بیش از چهارصد شعر او را از 1335 تا 1355ش دربرداشت که اغلب آنها پیشتر در مجله پیک چاپ شده بودند.

برای برخی از این اشعار، آهنگهایی ساخته شد که بسیار مشهورند (← صارمی، ص 423ـ427؛ فرخزاد، ص 353). پروین دولت آبادی پس از یک دوره بیماری، در 27 فروردین 1387 در 84 سالگی در تهران درگذشت (← حقیقت، همانجا).دولت آبادی در زمینه ادبیات کودکان جزوه هایی مصور منتشر کرد؛ یکی از آنها با عنوان گل بادام (1368ش) برنده جایزه شعر شورای کتاب کودک شد (فرخزاد، همانجا). شعر او، به ویژه سروده های مجموعه گل بادام، مملو از نگاه ساده و کودکانه، و درعین حال عمیق، به زندگی و پدیده های آن است؛ این نگاه بازتاب معصومیت و تجربه و مواجهه آن دو باهم است.

او برخلاف برخی دیگر از شاعران کودک، زبان پند و اندرز را به کار نگرفته، بلکه مخاطب را به دیدن و چگونه دیدن و کودکانه دیدن فرا خوانده است (کیانوش، ص 98، 105، 112؛ خسرونژاد، ص 97ـ 99؛ صارمی، ص 423ـ424). هنگامی که دولت آبادی به شعر گفتن برای کودکان پرداخت، کوشید کلام ساده اش جوهر شاعرانه داشته باشد.

اشعار او با بهره گیری از زندگی ملموس کودکان و طبیعت و وزنهای ساده عروضی و هجایی همواره پیامی برای زندگی کودکان دربرداشت (کیانوش، ص 37؛ صارمی، ص 424). دولت آبادی به شاعر کودکان شهرت یافت و برخی از اشعارش در کتابهای فارسی دوره دبستان به چاپ رسید و در حافظه چند نسل از کودکان ایرانی ماندگار شد. اما او فقط شاعر کودک نیست.

وی پیش از آنکه برای کودکان شعر بگوید، توانمندی خود را در سرودن انواع شعر فارسی نشان داد و علاوه بر قالبهای سنّتی، شعرهای آزاد دلنشینی هم سرود. غزلیات وی بسیار خوش آهنگ، منسجم، لطیف و دلنشین است (← مشیرسلیمی، دفتر1، ص 118ـ 119؛ تذکره ی شعرای استان اصفهان، ص 136؛ حقیقت، ص 549ـ 550). مجموعه ای از غزلیات، قصاید، مثنوی ها، رباعیات، ترانه ها، قطعات و اشعار نوی دولت آبادی با عنوان مهرتاب در 1378ش به چاپ رسید (فرخزاد، همانجا). در 1382ش، نیز سه مجموعه از غزلیات، مثنوی ها و شعرهای نوی او به ترتیب با عنوان هلال نقره ای، بلورین جامه انگور، و شهر سنگی منتشر شد. او در شعر، «پری» تخلص می کرد.

دولت آبادی پژوهشی نیز درباره زندگی و آثار ملک جهان خاتون، بانوی شاعر سده هشتم، انجام داده و یافته های خود را در قالب کتابی با عنوان منظور خردمند در 1367ش منتشر کرده است. او در این اثر، نخست براساس منابع، زندگی ملک جهان را گزارش داده و پس از معرفی نسخه های دیوان او، ملاحظاتی درباره شعر او بیان کرده است. سپس به مناسبات او با حافظ پرداخته و نمونه هایی از غزلیات و رباعیات ملک جهان را نقل کرده است. این کتاب در پایان دو ضمیمه دارد: یکی با عنوان «درباره دیوان شاهزاده جهان» نوشته هانری ماسه ، ایران شناس فرانسوی، و دیگری دربردارنده نکاتی درباره ملک جهان از تذکرة العجایب. دولت آبادی گزیده ای از این تحقیق را با عنوان «جهان ملک خاتون» در همایش بین المللی بزرگداشت حافظ ارائه کرد که در مجموعه مقالات این همایش با عنوان سخن اهل دل در 1371ش در تهران (ص 417ـ440) به چاپ رسید.

دولت آبادی از بنیادگذاران اصلی شورای کتاب کودک بود. او با وجود خدمات فرهنگی بسیار، با فروتنی خود را معلمی ساده معرفی می کرد که همواره به منظور پیشرفت کودکان یا سوادآموزی به بزرگسالان فعالیت کرده است (← دولت آبادی، ص 3).منابع : تذکره ی شعرای استان اصفهان، به اهتمام مصطفی هادوی، اصفهان: پویان مهر، 1384ش؛ سهیلا حقیقت، «مادر زمین: در سوگ پروین دولت آبادی»، بخارا، ش 66 (مرداد ـ شهریور 1387)؛ مرتضی خسرونژاد، «معصومیت و تجربه در شعر کودک: کوششی در تدوین نظریه نقد ادبیات کودک»، مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دوره 15، ش 1 (پاییز 1378)؛ پروین دولت آبادی، مهرتاب: مجموعه اشعار، تهران 1378ش؛ پوران صارمی، «پروین دولت آبادی در باغ سبز کودکی»، چیستا، سال 12، ش 5 (بهمن 1373)؛ پوران فرخزاد، کارنمای زنان کارای ایران از دیروز تا امروز، تهران 1381ش؛ محمود کیانوش، شعر کودک در ایران : نقد و بررسی، تهران 1379ش؛ علی اکبر مشیرسلیمی، زنان سخنور: از یک هزار سال پیش تا امروز که به زبان پارسی سخن گفته اند، تهران 1335ـ1337ش؛ مصلح الدین مهدوی، تذکره شعرای معاصر اصفهان، اصفهان 1334ش؛ محمود هدایت، گلزار جاویدان، تهران 1353ـ1355ش.