تقی‌خان مجدالملک ، از رجال دورة ناصرالدین‌شاه (1264ـ1313) تا احمدشاه قاجار (1327ـ1344). او پسر میرزامحمدخان مجدالملک (خواهرزادة میرزاآقاخان نوری) و برادر میرزاعلی‌خان امین‌الدوله، صدراعظم مظفرالدین‌شاه، بود. تقی‌خان در 1278 به‌دنیا آمد. در نوجوانی صرف و نحو و منطق آموخت و پس از آنکه محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه مدرسة مشیریه را تأسیس کرد (1289)، در آنجا به تحصیل علوم جدید و زبان فرانسه پرداخت (اعتمادالسلطنه، 1363ـ 1367 ش، ج3، ص 1936؛ مدایح نگار، ص 531؛ شرافت ، ص 90). تقی‌خان همچون سایر درباریان از پیشخدمتان خاصة (در بارة این منصب رجوع کنید به پیشخدمت * ) ناصرالدین‌شاه شد و منصبش «دواتداری و حمل لوازم تحریر خاصة همایونی» بود (اعتمادالسلطنه، 1363ش، ص51؛ شرافت ، همانجا) و در 1296، از ناصرالدین‌شاه لقب «منشی حضور» گرفت. تقی‌خان در 1299، حدود یک‌سال پس از مرگ پدرش، لقب او (مجدالملک) را به ارث برد (اعتمادالسلطنه، 1363 ش، ص 308، 317؛ همو، 1350، ص 191؛ شرافت ، همانجا). وی در 1300، در 22 سالگی، از جانب برادرش امین‌الدوله، که وزیر وظایف و اوقاف بود، به ادارة امور آن وزارتخانه منصوب شد و تا 1308، که دورة وزارت امین‌الدوله پایان یافت، این مقام را داشت (اعتمادالسلطنه، 1350 ش، ص 213، 255؛ محبوبی‌اردکانی، ص 488ـ489؛ گزارشهای نظمیّه از محلاّ ت طهران ، ج 2، ص 769).تقی‌خان به واسطة اعتبار خانوادگی و حمایت برادرش، در دربار ناصری از موقعیت خوبی برخوردار بود، اما با برکناری امین‌الدوله از مقام وزارت، به‌سبب وابستگی او به لژ بیداری فراماسونری و در کشمکش قدرت بین هواداران روسیه و انگلیس در دربار، تقی‌خان نیز ناگزیر از کناره‌گیری شد (دولت‌آبادی، ج 1، ص 46ـ47؛ رائین، ج 1، ص 491؛ نیز رجوع کنید به محبوبی‌اردکانی، همانجا).حضور دوبارة تقی‌خان در دربار، با حکومت مظفرالدین‌شاه (1313ـ1324) و بازگشت امین‌الدوله به عرصة سیاست آغاز گردید. پس از انتصاب امین‌الدوله به صدراعظمی در 1315 و تشکیل کابینة او، تقی‌خان به وزارت وظایف و اوقاف و سپس وزارت داخله و معاونت صدراعظم رسید (صدیق‌الممالک، ص336ـ337؛ افضل‌الملک، ص80، 163، 186). امین‌الدوله در محرّم 1316 به‌دستور شاه برکنار شد و به رشت رفت. تقی‌خان نیز از منصبش کناره گرفت و به همراه او راهی رشت شد و پس از چندی با اجازة شاه به سفر حج رفت (امین‌الدوله، ص [ 7 ] ؛ افضل‌الملک، ص231، 233ـ234، 273ـ274؛ دولت‌آبادی، ج1، ص46ـ47). وی بار دیگر در 1320، بدون حضور برادرش، به‌عرصة سیاست بازگشت و در دورة صدراعظمی عین‌الدوله، حدود دو سال وزیر وظایف و اوقاف بود (محبوبی اردکانی، ص 489). از فعالیتهای او در سالهای پرآشوبی که منجر به صدور فرمان مشروطیت شد، اطلاعی در دست نیست، جز آنکه در 1325 در کابینة میرزا احمدخان مشیرالسلطنه ــ که فقط 31 روز (از هفتم شعبان تا دهم رمضان) دوام آورد ــ وزیر تجارت بود ( دولتهای ایران ، ص 15؛ معاصر، ج 1، ص440). او در 1327، از محلة عودلاجان تهران که محل زندگی‌اش بود، در انتخابات مجلس شورای‌ملی وکیل اعیان تهران شد (ناظم‌الاسلام کرمانی، بخش 2، ج 5، ص 529؛ محبوبی اردکانی، همانجا؛ گزارشهای نظمیّه از محلاّ ت طهران ، ج 2، ص 613ـ621؛ عاقلی، ص260). در 1332 به عنوان پیشکار محمدحسن میرزا، ولیعهداحمدشاه، به تبریز رفت (محبوبی‌اردکانی، همانجا). از زندگی او پس از این تاریخ اطلاعی در دست نیست.تقی‌خان در 1344 درگذشت و در باغ طوطی در جوار حرم حضرت عبدالعظیم به خاک سپرده شد (عاقلی، همانجا؛ نیز رجوع کنید به دولتهای ایران ، ص 75).تقی‌خان همچون برادرش به لژ بیداری فراماسونری گرایش داشت (رائین، ج 2، ص340). او داماد آقاعلی آشتیانی، مشهور به امین‌حضور (پیشخدمت خاصه) و حاکم ساوه و زرند دورة ناصری بود. احمد قوام، حسن وثوق‌الدوله، محمدعلا و حسین علا، از رجال دورة پهلوی، خواهرزادگان وی بودند (محبوبی اردکانی، ص 485ـ486).تقی‌خان خوش‌نویسی و نقاشی می‌کرد، شعر نیز می‌سرود و «عبقری» تخلص می‌کرد (مدایح‌نگار، ص531، 533 ـ534، 537، 545؛ بیانی، ج1، ص110؛ محبوبی‌اردکانی، ص 489). آقامحمد ابراهیم مدایح‌نگار، از منشیان وزارت وظایف و اوقاف، تذکرة مجدیه را به نام او نوشت (مدایح‌نگار، ص 486ـ 488، 588).منابع: محمدحسن‌بن علی اعتمادالسلطنه، تاریخ منتظم ناصری ، چاپ محمداسماعیل رضوانی، تهران1363ـ1367ش؛ همو، روزنامة خاطرات اعتمادالسلطنه ، چاپ ایرج افشار، تهران 1350 ش؛ همو، المآثروالا´ثار ، در چهل سال تاریخ ایران ، چاپ ایرج افشار، ج 1، تهران 1363 ش؛ غلامحسین افضل‌الملک، افضل‌التواریخ ، چاپ منصوره‌اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران 1361 ش؛ علی‌بن محمد امین‌الدوله، سفرنامة امین‌الدوله ، چاپ اسلام کاظمیه، تهران 1354 ش؛ مهدی بیانی، احوال و آثار خوشنویسان ، تهران 1363 ش؛ یحیی دولت‌آبادی، حیات یحیی ، تهران 1362 ش؛ دولتهای ایران از میرزا نصراللّه مشیرالدوله تا میرحسین موسوی ، تهیه و تنظیم ادارة کل آرشیو، اسناد و موزه، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، 1378 ش؛ اسماعیل رائین، فراموشخانه و فراماسونری در ایران ، تهران 1378 ش؛ شرافت ، ش20، رمضان 1315؛ ابراهیم‌بن اسداللّه صدیق‌الممالک، منتخب التواریخ ، تهران 1366 ش؛ باقر عاقلی، «تقی‌خان مجدالملک»، وحید ، دورة جدید، ش 3 (15 دی ـ 15 بهمن 1350)؛ گزارشهای نظمیّه از محلاّ ت طهران: راپورت وقایع مختلفه محلاّ ت دارالخلافه ، به‌کوشش انسیه شیخ‌رضائی و شهلا آذری، تهران: سازمان اسناد ملی ایران، 1377 ش؛ حسین محبوبی‌اردکانی، تعلیقات حسین محبوبی‌اردکانی بر المآثروالا´ثار ، در چهل سال تاریخ ایران ، چاپ ایرج افشار، ج 2، تهران 1368 ش؛ محمدابراهیم‌بن محمدمهدی مدایح‌نگار، تذکرة انجمن ناصری به همراه تذکرة مجدیه ، تهران 1363 ش؛ حسن معاصر، تاریخ استقرار مشروطیت در ایران ، تهران 1352ـ1353 ش؛ محمدبن علی ناظم‌الاسلام کرمانی، تاریخ بیداری ایرانیان ، چاپ علی‌اکبر سعیدی‌سیرجانی، تهران 1362 ش.
