تقویّه ، از مدارس بزرگ شافعیان در دمشق، در عصر ایوبیان. در نیمة دوم سدة ششم بنیاد نهاده شد (نعیمی دمشقی، ج1، ص216) و تا سدة دهم فعالیت آموزشی داشت (کردعلی، ج5، ص77). بانی و واقف آن تقی‌الدین ابوسعید عمربن نورالدوله شاهنشاه‌بن‌ایوب (متوفی 587) بود که این مدرسه را برای دانشمند شافعی، شهاب‌الدین ابوالفتح محمد طوسی (متوفی 596) بنا کرد (ابن‌عماد، ج4، ص327ـ 328؛ نعیمی دمشقی، همانجا) و مدرسه به سبب نام بانی آن به تقویّه شهرت یافت (نعیمی دمشقی، همانجا). تقی‌الدین، معروف‌به صاحب حِماه، برادرزادة سلطان صلاح‌الدین ایوبی مؤسس سلسلة ایوبیان، و از امیران خوشنام این سلسله بود. وی سالها، از سوی صلاح‌الدین یا به‌استقلال، بر بخشهای گسترده‌ای‌از جزیره، حرّان، رُها، شام و مصر حکم راند و اموال بسیاری برای تأسیس مدارس و دیگر اماکن عام‌المنفعه وقف کرد (برای اطلاع بیشتر دربارة وی رجوع کنید به ابن‌اثیر، ج 12، ص 62ـ63؛ ابن‌خلّکان، ج 3، ص 456ـ 458؛ ابن‌کثیر، ج12، ص369؛ ابن‌تغری بردی، ج6، ص113).تأسیس مدرسة تقویّه را در 574 و محل آن را در باب الفرادیس دمشق، در شمال مسجدجامع اموی و مشرق مدرسة ظاهریه و دو مدرسة اقبالیه، گزارش کرده‌اند (نعیمی دمشقی؛ کردعلی، همانجاها).از مشخصات ساختمانی و برنامه‌های درسی و شیوه‌های رایج آموزشی در مدرسة تقویّه اطلاعی در دست نیست. تنها از شرح احوال مدرّسان آن ــ که از فقیهان شافعی و بعضی صوفی مشرب بوده‌اند ــ می‌توان دریافت که تعلم و تعلیم در آن مخصوص به شافعیان و درسهای آن محدود به مقدمات ادب عربی و مبانی قرآن و حدیث و فقه شافعی بوده است.ابن‌شدّاد (ج2، قسم1، ص235) به چند تن از مدرّسان تقویّه از خاندان معروف ابن‌عساکر دمشقی و دیگران اشاره کرده است. نعیمی دمشقی فهرست کاملتر فقیهان و صوفیان نامداری را که در این مدرسه با عنوان مدرّس و نایب مدرّس کرسی درس و وعظ داشته‌اند، ذکر کرده است. برخی از مدرّسان این مدرسه عبارت بوده‌اند از: ابوالمجاهد ظهیرالدین زنجانی، صوفی و فقیه شافعی (متوفی 674) که با شیخ‌شهاب‌الدین عمر سهروردی مصاحبت داشت و عوارف المعارف را نزد او استماع کرد (نعیمی دمشقی، ج1، ص225)؛ قاضی‌القضاة بهاءالدین ابوالفضل یوسف دمشقی شافعی (متوفی 685؛ همان، ج1، ص221ـ 222)؛ امام‌الدین ابومحمد عبدالعزیز دمشقی شافعی (متوفی 699؛ همان، ج1، ص222)؛ قاضی تاج‌الدین ابونصر عبدالوهاب ابن‌سُبکی (متوفی 744؛ همان، ج 1، ص 223)؛ شهاب‌الدین ابوالعباس ابن‌حِجّی (متوفی 816؛ همان، ج 1، ص 138، 143)؛ و بدرالدین ابوعبداللّه تقوی شافعی (متوفی 831) که خود و فرزندانش در مدرسة تقویّه مدرّس بوده‌اند (همان، ج1، ص224). ابن‌قاضی شُهبه (ج1، جزء 3، ص28) از او با عنوان بدرالدین‌بن قاضی شمس‌الدین عِزّی (متوفی 782) نام برده است.از جمله نایب مدرّسان تقویّه شمس‌الدین محمد صَرخَدی (متوفی 792؛ همان، ج 1، جزء 3، ص 366؛ نعیمی دمشقی، ج 1، ص 223) و کمال‌الدین حسینی (متوفی 933) بوده‌اند. حسینی، داماد و نایب قاضی محب‌الدین‌بن عجلون بود که پس از وی مدرّس تقویّه شد (نعیمی دمشقی، ج 1، ص 224). مدرسة تقویّه با حضور فاضلان و فقیهان بسیار چنان رونق یافت که از آن با عنوان نظامیة شام یاد می‌کردند (ذهبی، ج 22، ص 187ـ 188؛ ابن‌کثیر، ج 13، ص 101؛ نعیمی دمشقی، ج1، ص 82 ـ 85).مدرسة تقویّه برای تأمین معیشت مدرّسان و طالبان موقوفات بسیار داشت. تولیتِ این موقوفات غالباً به فرمان حاکمان وقت، به قاضیان دمشق محول می‌شد ( رجوع کنید به ابن‌کثیر، ج14، ص311)، مثلاً قاضی محیی‌الدین‌بن زکیّ دمشقی ــ که در حلب به لشکر هولاکوخان پیوست ــ به فرمان او سرپرست موقوفات تقویّه شد (همان، ج 12، ص 369، ج 13، ص 235).از حیات آموزشی مدرسة تقویّه از نیمة اول سدة دهم به بعد در منابع ذکری نیست. نویسندگان اخیر نیز فعالیت این مدرسه را تا همان زمان دانسته‌اند. به گفتة محمد کردعلی (همانجا) بنای مدرسة تقویّه در زمان وی (نیمة دوم سدة چهاردهم) به صورت خانقاه دایر بود و حکومت برای ذاکرانِ خانقاهیِ مقیم در آن، شهریه‌ای مقرر کرده بود.منابع: ابن‌اثیر؛ ابن‌تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة ، قاهره ?[ 1383/ 1963 ] ؛ ابن‌خلّکان؛ ابن‌شدّاد، الاعلاق الخطیرة فی ذکر امراءالشام و الجزیرة ، ج2، قسم1: تاریخ مدینة دمشق ، چاپ سامی دهان، دمشق 1375/1956؛ ابن‌عماد؛ ابن‌قاضی شهبه، تاریخ ابن‌قاضی شهبة ، ج1، جزء3، چاپ عدنان درویش، دمشق 1977؛ ابن‌کثیر، البدایة‌والنهایة ، ج12، 13، 14، چاپ احمد ابوملحم و دیگران، بیروت 1407/1987؛ ذهبی؛ محمد کردعلی، خطط الشام ، بیروت 1390ـ1392/1970ـ1972؛ عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس ، چاپ جعفر حسنی، [ قاهره ] 1988.
