تَفَکُّری ، یوسف‌بن حسن ، زاهد و محدّث و فقیه شافعی قرن پنجم. کنیة وی را «ابوالقاسم» گفته‌اند و به «یوسف‌زنجانی» نیز معروف بوده است. ابن‌کثیر (ج12، ص130) وی را «ابوالقاسم عسکری» ذکر کرده که در صحت آن تردید است.تفکّری در 395 در زنجان به‌دنیا آمد. علوم مقدماتی را در زادگاهش فرا گرفت، سپس به‌اصفهان رفت و مدت مدیدی نزد ابونُعَیم حافظ اصفهانی درس خواند و از وی حدیث شنید (ابن‌جوزی، ج 16، ص 215؛ ذهبی، ج 18، ص 551 ـ552؛ سبکی، ج 5، ص 361، پانویس 4). وی از اصفهان به بغداد رفت و در آنجا ساکن شد و در درس ابواسحاق شیرازی، فقیه و متکلم شافعی و مؤلف التنبیه فی فروع الشافعیة ، شرکت کرد و فقه را نزد وی آموخت. همواره ملازم و همراه استاد خود بود تا جایی که بزرگترین مصاحب ابواسحاق به شمار می‌رفت. وی را به ورع و خشوع بسیار می‌شناختند و به علت کثرت تفکر در امور اخروی به تفکّری معروف شد (اسنوی، ج1، ص305؛ ذهبی، ج 18، ص 552). در زنجان از ابی‌عبداللّه حسین فلاکی و ابی‌علی‌بن بُندار و در بغداد از ابواسحاق ابراهیم‌بن عمر برمکی (متوفی 445) و محمدبن علی صَوری (متوفی 441) حدیث شنید. برخی چون اسماعیل‌بن احمد سمرقندی معروف به ابن‌سمرقندی (متوفی 536)، عبدالخالق‌بن احمد یوسفی و شیرویه دیلمی از وی حدیث نقل کرده‌اند. تفکّری در 473 در بغداد درگذشت و در مقبرة باب حرب دفن شد (ابن‌جوزی؛ ذهبی، همانجاها).منابع: ابن‌جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم ، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت 1412/ 1992؛ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة ، ج 12، چاپ احمد ابوملحم... [ و دیگران ] ، بیروت 1407/ 1987؛ عبدالرحیم‌بن حسن اسنوی، طبقات الشافعیة ، چاپ کمال یوسف حوت، بیروت 1407/ 1987؛ ذهبی؛ عبدالوهاب‌بن علی سبکی، طبقات الشافعیة الکبری ، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره 1964ـ1976.
