تفرشی، فیض‌اللّه بن عبدالقاهر حسینی نجفی معروف به میرفیض‌اللّه، محدّث و فقیه شیعی قرن یازدهم. وی در تفرش به دنیا آمد (تفرشی، ج 4، ص 33). از تاریخ تولد او اطلاعی در دست نیست. تفرشی برای تحصیل به مشهد رفت، سپس عازم نجف گردید و از شاگردان خاصِ محقق اردبیلی شد و از او اجازة روایت گرفت (همانجا؛ خوانساری، ج 5، ص 368). وی همچنین از فقها و محدّثان متعددی چون حسن‌بن زین‌الدین عاملی (صاحب معالم ) روایت کرد (افندی اصفهانی، ج 4، ص 388ـ390).او بعد از محقق اردبیلی عهده‌دار تدریس شد و شاگردان بسیاری تربیت کرد، از جمله: برادرزاده‌اش علی‌بن یونس تفرشی (آقابزرگ‌طهرانی، 1403، ج 18، ص 76)، علی‌بن محمود عاملی که در نجف نزد تفرشی علم آموخت و از او اجازة روایت گرفت (حرّعاملی، قسم 2، ص 218)، محمدبن علی تَبنینی، سیدمحمد جزایری، امیرشرف‌الدین علی شولستانی نجفی و محمدباقر خاتون‌آبادی که این دو نیز از وی اجازة روایت گرفتند (جزایری، ص 79؛ خوانساری، ج 5، ص 369؛ صدر، ص 332). به گزارش خوانساری (ج 7، ص 168)، احتمالاً سیدمصطفی تفرشی * نیز از شاگردان او بوده است.تفرشی در رمضان 1025 در نجف وفات یافت و در همانجا به خاک سپرده شد (کشمیری، ص 45؛ اعتمادالسلطنه، ج2، ص 698).از جمله آثار اوست: تعلیقه بر آیات الاحکام یا زبدة‌البیان محقق اردبیلی (افندی‌اصفهانی، ج 4، ص 387) که همراه با زبدة‌البیان در 1305 و 1368 چاپ سنگی شده و نسخه‌های دیگری نیز با حواشی وی موجود است ( رجوع کنید به زمانی‌نژاد، ص 166)؛ الاربعون حدیثاً یا رسالة فی اربعین حدیثاً فی سوء عاقبة المعاندین لاهل البیت که در 1013 تألیف و در 1314 همراه با نثر اللئالی چاپ شده است (آقابزرگ‌طهرانی، 1403، ج 1، ص 424، ج 11، ص 52؛ امین، ج 8، ص 432)؛ تعلیقات بر بخش الهیات از شرح ملاعلی قوشچی بر تجریدالکلام نصیرالدین طوسی (افندی‌اصفهانی، همانجا)؛ الانوار القمریة فی شرح الاثْنَیْ عشریة‌الصلاتیة از حسن‌بن زین‌الدین (مؤلف معالم الاصول )؛ حاشیه بر ذخیرة‌المعاد مولی محمدباقر سبزواری (متوفی 1090)؛ شرح معارج الاصول از محقق حلّی؛ منهاج‌الشریعة یا مفتاح الشریعة که حاشیه بر مختلف الشیعة علامه حلّی است (آقابزرگ‌طهرانی، 1403، ج 2، ص 439، ج 6، ص 86، 195، ج 14، ص 70). تفرشی بر رسالة محقق اردبیلی در بارة اینکه «امر به یک چیز مقتضی نهی از ضد خاص آن است» نیز نقد نوشته است (آقابزرگ‌طهرانی، 1403، ج 21، ص 397ـ 398). به گزارش آقابزرگ‌طهرانی (1403، ج 10، ص 101) و خوانساری (ج 5، ص 368)، سید نعمت‌اللّه جزایری تألیف کتابی شبیه به نقد الرجال را به تفرشی نسبت داده، اما ظاهراً تألیف میرفیض‌اللّه طباطبائی بوده است.منابع: محمدمحسن آقابزرگ‌طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة ، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت 1403/ 1983؛ محمدحسن‌بن علی اعتمادالسلطنه، مطلع الشمس ، چاپ سنگی تهران 1301ـ1303، چاپ تیمور برهان لیمودهی، چاپ افست تهران 1362ـ1363 ش؛ عبداللّه‌بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء ، چاپ احمد حسینی، قم 1401ـ1415؛ امین؛ مصطفی‌بن حسین تفرشی، نقد الرجال ، قم 1418؛ عبداللّه‌بن نورالدین جزایری، الاجازة الکبیرة ، چاپ محمد سمامی حائری، قم 1409؛ محمدبن حسن حرّعاملی، امل الا´مل ، چاپ احمد حسینی، قسم 2، قم 1362 ش؛ خوانساری؛ علی‌اکبر زمانی‌نژاد، «کتابشناسی و نسخه‌شناسی آثار محقق اردبیلی»، در ] مجموعة مقالات کنگره بزرگداشت [ محقق اردبیلی ، قم 1375 ش؛ حسن صدر، تکملة امل الا´مل ، چاپ احمد حسینی، قم 1406؛ محمدعلی‌بن صادقعلی کشمیری، کتاب نجوم السماء فی تراجم العلماء ، قم: مکتبة بصیرتی، ] بی‌تا. [ .
