تَغازه ، شوره‌زاری ( سَبْخَه * ای) در صحرای افریقا. در َ26 23 عرض شمالی و َ59 4 طول غربی قرار گرفته و اکنون در جنوب الجزایر واقع است. تا اواسط قرن دهم منبع مهم سنگ‌نمک برای مغرب افریقا بوده است. می‌توان آن را با معدن تاتَنتال که بکری (ج2، ص866 ـ867) از آن سخن می‌گوید، یکی دانست. این معدن در فاصلة بیست روزه از سِجِلماسه * قرار داشت و از آن مقادیر عظیمی نمک استخراج و به سجلماسه و بلاد سودان فرستاده می‌شد. از قطعات سنگ‌نمک، مصالح ساختمانی محلی نیز تأمین می‌شد. قزوینی (ص16)، نخستین مؤلفی که نام تغازه را (به صورت تغاره ) آورده، از این ویژگی نیز یاد می‌کند و می‌گوید که نمک را بردگان مَسُّوفه ] از قبایل بربر [ استخراج می‌کردند. ابن‌بطوطه که سفرش از سجلماسه به تغازه 25 روز طول کشیده، از حجم عظیم گَرد طلایی که تجار در عوض نمک به آن مناطق می‌آوردند، یاد کرده است. این نمک سپس به وَلاته (ایوالاتن) و مالی حمل می‌شد و در آنجا با سود فراوان به فروش می‌رسید. او همچنین متذکر می‌شود که در تغازه ــ و نیز کَوْ کَوْ/ گائو (بکری، ج2، ص883) ــ از تکه‌های نمک به عنوان پول رایج استفاده می‌شد (ج4، ص377ـ 378).معلوم نیست که تغازه در چه زمانی به سلطة سُنگای * در آمده، اما در حدود 946 احمد اَعرَج، سلطان سعدی، ادعای مالکیت آن را در مقابل اَسکیا اسحاق اول مطرح کرده بود. سپس در 964، مولای محمد شیخ کوشید تا نمایندة خود را در آنجا مستقر سازد. وجود معدن دیگری به نام تغازه الغِزْلان موجب شد که این معدن متروک شود. مولای منصور پس از به قدرت رسیدن در 986، خواستار آن شد که سلطان سنگای درآمدهای‌مالیاتی این معدن را به او بدهد. اسکیا داود به این درخواست با ارسال یک هدیة سخاوتمندانه پاسخ داد، اما در 994 یک نیروی کوچک سعدی تغازه را اشغال کرد و استخراج نمک به محلی که احتمالاً می‌توان آن را تاودینی (در َ40 22 عرض شمالی و َ59 3 طول غربی) دانست، منتقل شد. درخواست امرای سعدی از اسکیا اسحاق دوم مبنی بر پرداخت درآمد مالیاتی نمک به آنها در صفر 998 با مخالفت او روبرو شد. این امر بهانه‌ای شد تا سعدیها سنگای را در 1000 فتح کنند.اگرچه معادن اصلی تغازه متروک شد، ولی از محل آن به عنوان منزلگاه موقت کاروانها استفاده می‌شد. در 1244/1828 رنه کایه در این منطقه با قبایل چادرنشین تاجَکَنت روبرو شد که چاهها را لایروبی می‌کردند، و خانه‌هایی ملاحظه کرد که آنها را با قطعات نمک ساخته بودند (کایه، ج2، ص471ـ 478). در نتیجة چندین حفاری سطحی باستان‌شناسی در این مکان دو دهکده آشکار شده است؛ یکی در جنوب‌شرقی تغازه، دیگری در شمال‌غربی آن. در هر دو دهکده بقایای مسجد و در دهکدة شمال‌غربی آثار یک قلعه نیز پیدا شده است. مونی کل جمعیت آنها را حدود 200 ، 1 تا 800 ، 1 تن برآورد می‌کند. هنوز در تاودینی نمک استخراج می‌شود و با شتر به تمبوکتو * حمل می‌گردد ( رجوع کنید به سکول، 1956).منابع: ابن‌بطوطه، تحفة‌النظار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار المعروفة برحلة ابن‌بطوطه ، چاپ دفرمری و سانگینتی، پاریس 1853ـ 1858؛ ] عبداللّه‌بن عبدالعزیز بکری، کتاب المسالک و الممالک ، چاپ ادریان فان لیوفن و اندری فری، تونس 1992 [ ؛ عبدالرحمان‌بن عبداللّه سعدی، تاریخ السودان ، چاپ هوداس، پاریس 1898، ص99، 111، 121، 137ـ 138؛ زکریابن محمد قزوینی، کتاب آثارالبلاد و اخبارالعباد ، چاپ فردیناند ووستنفلد، گوتینگن 1848، چاپ افست ویسبادن 1967؛Renإ Cailliإ, Journal d'un voyage ب Tombouctou et ب Jennإ , Paris 1830; R. Mauny, Tableau gإographique de l'ouest africain au moyen ہge , Dakar 1961, 116-117, 328-332, 474-475, 485-487; Th. Monod, "Teghaza, la ville en sel gemme", La Nature , no. 3025 (15 May 1938), 289-296; J. Skolle, The road to Timbuctoo , London 1956.
