التعریفات ، رساله‌ای به عربی در بارة اصطلاحات معارف و علوم در دورة اسلامی، از میرسید شریف جرجانی * ، متکلم و ادیب و منطقی سدة هشتم و نهم.التعریفات ، فرهنگ اصطلاحات معارف اسلامی در علوم عقلی و نقلی شامل صرف و نحو و بلاغت، فقه و اصول فقه، حدیث، تفسیر، هیئت، ریاضیات، کلام، منطق، فلسفه، عرفان و فِرَق است. جرجانی به گفتة خود «این کتاب را برای تسهیل استفادة از آن بر اساس حروف هجاء از الف تا یاء» مرتب کرده (ص 19) و تعریف هر اصطلاح را به طرزی که معمول قدما بوده ذکر کرده است (اقبال آشتیانی، بخش 1، ص 66). این کتاب، حدود 1700 اصطلاح را در بر دارد، نخستین آن اصطلاح فقهیِ «الا´بِق» و آخرین آن معرفی فرقة «یونسیه» است. التعریفات مرجعی است که بسیاری از کتابها، برای شرح و تعریف اصطلاحات علوم مختلف، به آن استناد کرده‌اند.جرجانی در تألیف التعریفات ، علاوه بر قرآن و احادیث نبوی، از منابع گوناگونی بهره جسته و گاه برخی از آنها را نام برده است؛ برای نمونه، در تعریف «الاستقامة» (ص 37) و «الاخلاص» (ص 28) سخنان ابوعلی دقّاق و فضیل‌بن عیاض را از رسالة قشیریه (ص 311، 316) نقل کرده و «ذوالعقل و العین» (ص 144) و «الحروف العالیات» (ص 116) را بترتیب، از اصطلاحات الصوفیة عبدالرزاق کاشی (ص 162ـ163) و کشف الغایات (ص 292) از مؤلفی ناشناخته در شرح التجلیات الالهیة ابن‌عربی و نیز «مرید» (ص 269) را از فتوحات المکیة ابن‌عربی (سفر 13، ص 233) و «صنعة التسمیط» (ص 176) را بااستفاده از یکی از ابیات مقصورة ابن‌درید نقل کرده است. اصطلاحات فقهی کتاب التعریفات با استفاده از آثار محمدبن ادریس شافعی، ابوحنیفه نعمان‌بن ثابت و محمدبن حسن شیبانی نقل شده است؛ به عنوان مثال، مؤلف در تعریف «اللغو» (ص 247) سخن شافعی را از احکام القرآن (ج 2، ص 106ـ107) و سخن دیگری از همو را در تعریف «القدرة» (ص 222) از کتاب الاُمّ (ج 2، ص 52) به نقل آورده است. نیز به مناسبت، از منابعی مثل المبسوط سرخسی و السِّیَر الکبیر و جامع الصغیر و جامع الکبیر شیبانی نام برده است.التعریفات بارها چاپ شده است. گوستاو فلوگل نخستین بار آن را در 1261/ 1845 به‌انضمام اصطلاحات الصوفیة ابن‌عربی در لایپزیگ چاپ کرد (زیدان، ج 3، ص 236؛ سرکیس، ج 1، ستون 678ـ679). همچنین، مناوی آن را با عنوان التوقیف علی مهمات التعریف در پاریس چاپ کرد (زیدان، همانجا؛ حاجی‌خلیفه، ج 1، ستون 422).کتاب التعریفات به‌فارسی و فرانسه ترجمه و چاپ شده است. نخستین بار گزیده‌ای از متن اصلی آن را عمران علیزاده (تبریز 1360 ش) به فارسی بر گرداند و سپس متن کامل آن را حسن سیدعرب و سیما نوربخش (تهران 1377 ش) ترجمه کردند. موریس ژلتون (تهران 1994) نیز آن را به فرانسه بر گردانده است.منابع: ابن‌عربی، الفتوحات المکیة ، سفر 13، چاپ عثمان یحیی، قاهره 1410/ 1990؛ عباس اقبال آشتیانی، مجموعة مقالات عباس اقبال آشتیانی ، بخش 1، گردآوری و تدوین از محمد دبیرسیاقی: «تربیت یا تعلیم اخلاقی»، تهران 1369 ش؛ علی‌بن‌محمد جرجانی، کتاب التعریفات ، چاپ ابراهیم ابیاری، بیروت 1405/1985؛ حاجی خلیفه؛ جرجی زیدان، کتاب تاریخ آداب اللغة العربیة ، مصر 1911ـ1914؛ سرکیس؛ محمدبن ادریس شافعی، احکام القرآن ، چاپ قاسم شماعی رفاعی، قاهره ?[ 1371 ] ، چاپ افست بیروت [ بی‌تا. ] ؛ همو، الاُمّ ، چاپ محمد زهری نجار، بیروت [ بی‌تا. ] ؛ عبدالرزاق کاشی، اصطلاحات الصوفیة ، چاپ محمد کمال ابراهیم جعفر، مصر 1981؛ عبدالکریم‌بن هوازن قشیری، الرسالة القشیریة ، چاپ عبدالحلیم محمود و محمودبن شریف، قاهره [ بی‌تا. ] ، چاپ افست قم 1374 ش؛ کتاب کشف الغایات فی شرح ما اکتنفت علیه التجلیات ، در ابن‌عربی، التجلیات الالهیة ، چاپ عثمان اسماعیل یحیی، تهران 1367 ش.
