تِرنووو (تِرنووَه)، نام عثمانی شهری در شمال بلغارستان. ترنووو/ ترنووه از قرن ششم تا هشتم/ دوازدهم تا چهاردهم پایتخت حکام بلغار بود، تا 1344 ش/ 1965 ترنووو نامیده میشد و اکنون ولیکو ترنووو نام دارد.این شهر در کنار رود یانترا واقع است که از میان تپههای آهکی که شهر در آنجا قرار گرفته است، میگذرد. رومیها و رومیان شرقی آن را به استحکامات مجهز کردند. در 581/1185 دو ارباب تیولدار محلی به نام اَسِّن و پیتر، بر فرمانروایی روم شرقی شوریدند و ترنووو پایتخت سلطنت احیا گشتة بلغار شد. ترنووو در قرون وسطا حدود چهل کلیسا و پنج صومعه، یک شهرک «فرنک» ] = فرنگی [ برای تجار اروپای غربی و یک محلة یهودی داشت. عثمانیها در 795/1393 آن را با انتقامجویی شدید محاصره و تصرف کردند؛ قصر تزار و دیوارهای قلعة شهر تخریب شد، اسقف اعظم بلغاری تبعید گردید و بسیاری از اعیان محلی اعدام شدند. ترنووو نیز مرکز «قضا»یی در سنجق نیکْبولی * / نیکوپولیس و ناحیة «خاصّ» (تیول) حاکم یا سنجقبیگی شد. این شهر در 1281/1864 پس از تشکیل طونه یا «ولایت» دانوب، به مرکز یک سنجق تبدیل گردید. در 1294/ 1877، در جریان جنگ روس ـ ترک، سربازان روس وارد ترنووو شدند و شهر از 1295/1878 بخشی از بلغارستان را تشکیل داده است.پس از فتح شهر به دست عثمانی، بخشی از جمعیت قتلعام شدند و دیگران به تبعید اجباری تن دادند. طبق دفترهای ثبت مالیات اواخر قرن نهم و دهم/ پانزدهم و شانزدهم، ترنووو حدود 600 ، 4 سکنه داشته که حدود یک سوم آنها مسلمان بودهاند. در اواسط قرن یازدهم/ هفدهم شمار افراد دو جامعة مسیحی و مسلمان تقریباً برابر بود و مجموعاً حدود 000 ، 5 تن میشدند. شهر در نیمة دوم قرن سیزدهم/ نوزدهم حدود 000 ، 12 تن سکنه داشت که یک سوم آنها مسلمان بودند. جمعیت شهر در 1318/1900 مشتمل بر 628 ، 11 بلغاری، 748 ترک، 52 ارمنی و 23 کولی و اقوام دیگر بود. جمعیت شهر در 1373 ش/1994، 700 ، 78 تن بود (بلغارستان زیبا. پروژه دوم، 2002) .ظاهراً از نظر بلغاریهای ارتدوکس، شاخص توسعة شهر خاطرات آنها از شکوه گذشتة آن به عنوان پایتخت سلطنتی و نقش مستمر آن به صورت اسقفنشین تابع نظام اسقفی جهانی یونانی بوده است. در آغاز قرن چهاردهم/ پایان قرن هجدهم، هشت کلیسا و سه صومعه در شهر وجود داشت و در قرن بعد، دوازده کلیسای ارتدوکس با تعداد زیادی کشیش خدمات مذهبی انجام میدادند. احتمالاً این موضوع دارای اهمیت است که نقشة ارتباط با نیروهای اروپایی به منظور بیرون راندن عثمانیها در ترنووو تهیه شده بود. از سوی دیگر، تمرکز کارگزاران مذهبی مسلمان در شهر نسبتاً زیاد بوده و در قرن یازدهم/ هفدهم تعدادشان به 29 تا 35 تن میرسیده است. محلة بزرگ بازرگانان کاتولیک راگوسان در قرن دهم/ شانزدهم به وسیلة ارمنیهایی که برای استفاده از کلیسای کاتولیک آسنسیون به آن مکان آمده بودند، اشغال شد. در شهر همچنین یک گروه یهودی و یک گروه آلبانیایی وجود داشتند که آلبانیاییها در یکی از محلات اقماری به نام اربناسّی زندگی میکردند.شاید به دلیل وجود احساسات نیرومند مذهبی در جوامع مذهبی مختلف باشد که در این شهر، در مقایسه با دیگر شهرهای بلغاری، آثار تاریخی اسلامی بسیار معدودی برجای مانده است. در 839/ 1435ـ1436 فیروزبیگ، معروفترین فرد خیّر شهر در آن روزگار، مسجد حصار را بنا کرد؛ همچنین از محل اموال وقفی او یک مسجد یادمانی که تا 1336 ش/1957 برجا بود (کتیبة این مسجد در موزة تاریخ ترنووو نگهداری میشود) و یک «عمارت» (اطعامخانه)، یک مدرسة علوم دینی، یک کاروانسرا، یک مسجد واقع در بازار، یک حمام، یک مکتب (مدرسة معمولی) و اماکنی از این قبیل از نظر مالی تأمین میشد. بخش مسلماننشین شهر از بخش مسیحی کاملاً جدا شده بود و ساختمانهای اداری به اضافة باشکوهترین مسجد شهر، یعنی «قُرصوم»، به همراه یک مدرسه، هفت مخزن آب و یک کتابخانه را در بر میگرفت (بنای کتابخانه به هنگام ورود سربازان روسی به شهر در 1294/1877 ویران و کتابهایش پراکنده شد و امروزه هیچ اطلاعی از محل کتابها در دست نیست). طبق سالنامة 1289/ 1872ـ1873، شهر دارای 22 مسجدجامع و مسجد بوده است (که سیزده مسجد از آنها در 1330/ 1912 برجا بود) و نیز یک «تَکّه» (خانقاه) و هفت مدرسه و جز آنها. تکّة قَواقبابا نیز با کمک یک «وقف» (موقوفه) در اواخر قرن نهم/ پانزدهم بر گرد کلیسای سابق «چهل شهید» احداث شد، و از جمله زیارتگاههای آن مرقد فردی به نام محمود فاتح بود که گفته میشد فاتح شهر بوده است. در دوران عثمانی، بازرگانی در ترنووو پررونق بوده است، و به این دلیل در قرن سیزدهم/ نوزدهم 1008 «دکان»، نُه «خان» (کاروانسرا)، 120 انبار، سه حمام و 35 مخزن آب در شهر وجود داشته است.منابع: 1. آرشیوهای عثمانی. الف. کتابخانة ملی، صوفیه: ش 8/ 217 از 1540ـ1541، ش 57/4 ، همان سالها، ب. آرشیو ، استانبول: ش11 از 1516ـ1517، ش370 از 1523ـ 1537، ش 416 از 1541ـ1547، ش 718 از 1613ـ1614، ش 2596 از 1641، ش 755 از 1642ـ1643.
