ترکی علی بن بکمش بن مزان (یزال )بن عبدالله

معرف

مکنی‌' به‌ ابوالحسن‌، نحوی‌ قرن‌ ششم‌ و هفتم‌
متن
تُرکی‌، علی‌ بن‌ بَکمَش‌بن‌ مُزّان‌ (یزال‌)بن‌ عبداللّه‌، مکنی‌' به‌ ابوالحسن‌، نحوی‌ قرن‌ ششم‌ و هفتم‌. پدر ترکی‌ از سپاهیان‌ عزالملک‌، پسر نظام‌الملک‌، وزیر سلطان‌ برکیارق‌ سلجوقی‌، بود؛ ازینرو وی‌ به‌ عِزّی‌ هم‌ مشهور است‌. او در دهم‌ ربیع‌الاول‌ 563 در بغداد زاده‌ شد (ابن‌نجار، ج‌18، ص‌151؛ منذری‌، ج‌3، ص‌248ـ249؛ ابن‌فُوَطی‌، ج‌3، ص‌72ـ73). در بغداد نحو و ادب‌ عربی‌ را از ابوبکر مبارک‌ واسطی‌ (متوفی‌ 612) و عمیدالرؤسا هبة‌اللّه‌ ایوب‌ (متوفی‌583) فراگرفت‌ و در 55 روز قرآن‌ را حفظ‌ کرد و سپس‌ به‌ حلقة‌ درس‌ محمدبن‌موسی‌ حازمی‌ (متوفی‌ 584)، حافظ‌ حدیث‌ و فقیه‌ برجستة‌ شافعی‌، پیوست‌. پس‌ از آن‌، برای‌ کسب‌ دانش‌ بیشتر به‌ شام‌ رفت‌ و به‌ شاگردی‌ ابوالیُمن‌ زیدبن‌حسن‌ کِندی‌ (متوفی‌ 613) در آمد که‌ به‌ علوم‌ ادبی‌ و شعرشناسی‌ و نحو شهره‌ بود. ترکی‌ در شعرشناسی‌ و علوم‌ ادبی‌ بویژه‌ نحو مهارت‌ یافت‌، به‌گونه‌ای‌ که‌ به‌ او ابوالحسن‌ نحوی‌ می‌گفتند (منذری‌، ج‌3، ص‌249؛ ابن‌فوطی‌، همانجا؛ صفدی‌، ج‌5، ص‌88). او در 609 به‌ بغداد بازگشت‌ و با ابن‌نجار دیدار کرد. ابن‌نجار (ج‌18، ص‌152) او را به‌ زیرکی‌ و خوش‌خلقی‌ و مهرورزی‌ ستوده‌ است‌. ترکی‌ به‌ مصر هم‌ سفر کرد (منذری‌، همانجا) و در 30 شعبان‌ 626 در دمشق‌ درگذشت‌ (ابن‌نجار، همانجا).ابن‌نجار و ابن‌فوطی‌ که‌ شانزده‌ سال‌ پس‌ از مرگ‌ ترکی‌ زاده‌ شده‌ است‌ هیچ‌ تألیفی‌ را به‌ او نسبت‌ نداده‌اند. ابن‌نجار (همانجا) چهار بیت‌ شعر را که‌ ترکی‌ دربارة‌ خود سروده‌، آورده‌ است‌. منذری‌ (همانجا) می‌گوید که‌ ترکی‌ شعر می‌سروده‌ و کتابی‌ دربارة‌ عروض‌ داشته‌ است‌. سیوطی‌ (ج‌2، ص‌152) نیز گفته‌ که‌ ترکی‌ کتابی‌ در عروض‌ تألیف‌ کرده‌ و سپس‌ شش‌ بیت‌ از سروده‌های‌ او را آورده‌ است‌. حاجی‌خلیفه‌ در کشف‌الظنون‌ ، کتابهای‌ تحفة‌العشاق‌ (ج‌1، ستون‌ 370)، غایة‌اللذّات‌ فی‌شرح‌الهوی‌ (ج‌2، ستون‌ 1193)، مُنی‌القلوب‌ یا منیرالقلوب‌ (ج‌2، ستون‌ 1888) و نزهة‌الناظر (ج‌2، ستون‌ 1948) را به‌ او نسبت‌ داده‌، ولی‌ موضوع‌ هیچیک‌ را مشخص‌ نکرده‌ است‌. بغدادی‌ (ج‌1، ستون‌ 706) علاوه‌ بر آنها، کتاب‌ دیگری‌ را به‌ نام‌ مختارالقلوب‌ از تألیفات‌ وی‌ دانسته‌ است‌. ظاهراً هیچیک‌ از آثار او چاپ‌ نشده‌ است‌.منابع‌: ابن‌فُوَطی‌، مجمع‌الا´داب‌فی‌معجم‌الالقاب‌ ، چاپ‌ محمدالکاظم‌، تهران‌ 1416؛ ابن‌نجار، ذیل‌تاریخ‌بغداد ، چاپ‌ مصطفی‌عبدالقادر عطا، بیروت‌ 1417/1997؛ اسماعیل‌ بغدادی‌، هدیة‌العارفین‌ ، ج‌1، در حاجی‌خلیفه‌، ج‌5؛ حاجی‌خلیفه‌؛ عبدالرحمان‌بن‌ابی‌بکر سیوطی‌، بغیة‌ الوعاة‌ فی‌ طبقات‌ اللغویین‌ و النحاة‌ ، چاپ‌ محمدابوالفضل‌ ابراهیم‌، قاهره‌ 1384؛ صفدی‌؛ عبدالعظیم‌بن‌ عبدالقوی‌ منذری‌، التکملة‌ لوفیات‌ النقلة‌ ، چاپ‌ بشّارعوّاد معروف‌، بیروت‌ 1401/1981.
نظر شما
مولفان
گروه
ادبیات و زبان ها ,
رده موضوعی
جلد 7
تاریخ 93
وضعیت چاپ
  • چاپ شده