تُرکستانی، فخرالدین ، متکلم و فقیه قرن یازدهم. خاستگاه وی ماوراءالنهر بود، ازینرو فخرالدین ماوراءالنهری نیز خوانده شده است. از هنگام تولد و دورة کودکی او اطلاع دقیقی در دست نیست. وی در آغاز، بر یکی از مذاهب اهل‌سنّت بود، آنگاه از منطقة خود به مشهد مقدس رهسپار شد و در همانجا، در اوان نوجوانی و آغاز سن تکلیف، به تشیع گروید. به گفتة آقابزرگ‌طهرانی (1411، ص433) او خود در مقدمة کتابش، شرح [ حدیث ] الغمامه ، بدین امر تصریح کرده است. گفتنی است که سیدهاشم بحرانی * نیز نام او را در زمرة 253 نفری آورده که داستان شیعه شدن آنان را در ایضاح المسترشدین بتفصیل بیان کرده است (افندی‌اصفهانی، ج 4، ص 331؛ آقابزرگ‌طهرانی، 1411، همانجا؛ همو، 1403، ج 13، ص 191).فخرالدین ترکستانی پس از تحصیل مقدمات و علوم و فنون ادبی نزد برخی از علمای مشهد، به قم هجرت کرد، در آنجا مقیم شد و دست‌کم سی سال باقیماندة عمر خود را در آن دیار گذراند و علوم عالی دینی را در محضر علمای قم فرا گرفت. به احتمال قوی، یکی از استادان او مولی‌محمد طاهر قمی، عالم اخباری عصر صفوی (متوفی 1098)، بوده است. ترکستانی در اواخر حکومت شاه‌عباس دوم صفوی (1052ـ 1078) در قم درگذشت (آقابزرگ طهرانی، 1411؛ همو، 1403، همانجاها؛ افندی اصفهانی، ج4، ص331ـ332).مهمترین تألیفات شناخته شدة ترکستانی عبارت‌اند از: کتاب شرح [ حدیث ] الغمامه و کتاب شرح توحید مُفَضّل (هر دو به فارسی). نخستین کتاب، ترجمه و شرح حدیث غمامه (یا غمام/ سحابه/ بساط) در بیان یکی از معجزات امام علی علیه‌السلام است که آن را به پیشنهاد مرتضی قلی‌خان، والیِ اردبیل، نوشته و به شاه‌عباس دوم اهدا کرده است. او در این کتاب، حدیث مذکور را بخش بخش به عربی نقل و به فارسی شرح کرده است.نسخه‌ای از این کتاب در اردبیل، نسخه‌ای در دهخوارقان (آذرشهر) از توابع تبریز و نسخه‌ای دیگر در نجف دیده شده است (آقابزرگ‌طهرانی، 1403، ج 13، ص 190ـ192؛ افندی اصفهانی، ج4، ص332). دومین کتاب، ترجمه و شرح توحید مُفَضّل است که آن را در 1065 نوشته است. نسخه‌ای از این کتاب در اردبیل، نسخه‌ای در کاظمین و نسخه‌ای نیز در تبریز یافت شده است (افندی‌اصفهانی، همانجا؛ آقابزرگ‌طهرانی، 1403، ج 4، ص 91).منابع: محمدمحسن آقابزرگ‌طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة ، چاپ علی‌نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت 1403/1983؛ همو، طبقات اعلام الشیعة: الروضة النضوة فی علماء الماة الحادیة عشرة ، بیروت 1411/ 1990؛ عبدالله‌بن عیسی افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء ، چاپ احمد حسینی، قم 1401.
