تین‌وو ، معلم دینی و فرمانده مسلمانِ چینی‌زبان، اهل ناحیة ین ـ چا ـ تینگ در ایالت کانسو در شمال‌غربی چین. وی مرید ما مینگ ـ هسین * ، مشهور به ابراهیم وقایة‌اللّه (1130ـ1195/ 1718ـ1781)، بنیانگذار شاخة جَهریه از طریقة نقشبندیه در چین، بود. تین‌وو، امامت مسجدی محلی در ناحیة هسیائو ـ شان را به‌عهده داشت. منابع رسمی، تاریخ ولادت او را ضبط نکرده‌اند. وی در قیام مسلمانان در 1198/ 1784، کشته شد.هنگامی که ما مینگ ـ هسین از تین ـ فانگ (عربستان) بازگشت، تعالیم جدیدی مطرح کرد و به‌منظور نشر تعالیمش در ایالات شمال‌غربی، مریدان بسیاری (تین‌وو نیز جزو آنان بود) تربیت نمود. این کار به منظور اصلاح هوا ـ سو من ـ هوانگ بود که به که ـ دی ـ مو لائو ـ چیائو (در عربی: قدیم) معروف و شاخه‌ای از طریقة نقشبندیه به نام خَفیّه بود. بنیانگذار این طریقه ما لای ـ چیه بود که نام اسلامی‌اش عبدالحلیم (1092ـ 1179، 1180/ 1681ـ1766) بود. اصلاحات ما مینگ هسین برای تهذیب سنن و شعائر دینی بود. چون پیروان ما مینگ ـ هسین ذکر را با صدای بلند ادا می‌کردند، گروه او، برای تمایز از طریقة خفیّة هوا ـ سو من ـ هوانگ، چه ـ هو ـ لین ـ یه یا جهریه نامیده شده‌اند. اصلاحات بنیادین ما مینگ ـ هسین تعداد بسیاری از قوم فقیر سالار را، که پیرو هوا ـ سومن ـ هوانگ در اطراف ناحیة هسون ـ هوا بودند، جذب او کرد و این کار خشم خفیّه را بر انگیخت. درگیری این دو گروه در 1183/ 1769 آغاز شد و سرانجام در 1194/1780 جنگ مسلحانه در گرفت. در جریان این نزاعها حاکمان پادشاهی محلی منچو، که پیروانِ جهریه را بدعتگذار می‌دانستند، از طریقة خفیّه طرفداری کردند. در 1195/ 1781 خفیّه‌ها با حمایت لشکریان منچو، گروه جهریه را شکست دادند. رهبران جهریه به همراه پیرشان، ما مینگ ـ هسین، اعدام شدند و پس از آن حکومت منچو پیروان جهریه را قتل‌عام کرد و خانواده‌های گروه جدایی‌گرای جهریه به سرزمینهای دوردست و لم‌یزرع ترکستان‌شرقی (ایالت هوی ـ چیانگ ، امروزه ایالت هسین ـ چیانگ [ = سین‌کیانگ ] )، یونان و سرحدات تبت، تبعید شدند و از این طریق، طریقة جهریه انتشار وسیعتری یافت و تبعیدشدگان جهری بعداً در قیامهای مسلمانان در این نواحی، شرکت کردند.پس از شکستهایی که در نواحی هسون ـ هوا و هو ـ چو نصیب جهریه گردید، تین‌وو رهبری جهاد جهریه را به‌عهده گرفت. وی از 1182ـ1183/ 1769، تعالیم ما مینگ ـ هسین را در نواحی ین ـ چا ـ تینگ، وی ـ یوان ، چین یوان ، کو ـ یوان ـ چو و کوان ـ چوانگ ، فعالانه تبلیغ می‌کرد. در رجب 1199/ 30 مه 1784، تین‌وو به همراه چانگ ون ـ چینگ (برادرزادة ما مینگ ـ هسین) آشکارا دست به قیام مسلحانه زد. طبق گزارشِ رسمیِ دربارِ سلطنتی منچو، قیام تین ووبرای خونخواهی ما مینگ ـ هسین و سو سو ـ شیه ـ سان (جانشین بعد از ما مینگ ـ هسین) بود اما در واقع، این قیام تداوم اصلاحات ما مینگ ـ هسین با دعوت به جهاد علیه خفیّه‌های فاسد و منچوهای کافر بود. دیری نپایید که تین‌وو در نبردی که در رجب 1199/ 8 ژوئن 1784 روی داد، زخمی و کشته شد. در پی درگذشت تین‌وو، چانگ ون ـ چینگ و سایر رهبران و پیروان جهریه، شیه ـ فنگ ـ پائو را در منطقة سیائو ـ سان مرکز عملیاتشان کردند و به جهادشان ادامه دادند. دامنة این قیام بسرعت از شیه ـ فنگ به ایالت کانسو گسترش یافت. داشتن روحیة قوی جنگجویی جهریان، به آنان کمک کرد تا ارتش منچو را تقریباً در هر نبردی شکست بدهند اما به‌سبب اغوا شدن برخی از افراد جهری، نیروهای آنان تجزیه شد و شکستهای چندی را متحمل شدند. عاقبت، ارتش منچو شیه ـ فنگ ـ پائو را تسخیر کرد و دست به قتل‌عام وحشیانه‌ای زد؛ ظاهراً بیش از 000 ، 11 مسلمان دگراندیش جان خود را از دست دادند. آن دسته از جهریانی که زنده ماندند، زندانی یا تبعید شدند و زنان و کودکانشان را به چینیهای هان به عنوان برده فروختند و از این طریق در سراسر چین پراکنده شدند. از آن زمان به بعد، حکومت سلطنتی، طریقة جهریه را کاملاً ممنوع اعلام کرد؛ با اینهمه، جنبش جهریه، با این سرکوب، پایان نیافت. بین سالهای 1278 تا 1291/ 1862ـ1874، طبع مبارز آنان شورش بزرگ چین ـ چی ـ پائو (جین‌جی‌بو) را به رهبری ما هوا ـ لونگ * پدید آورد.منابع:Chi Yدn et al ., Ch'in-t'ing Shih-feng-pao Chi-lدe (گزارش رسمی از واقعة شیه ـ فنگ ـ پائو) , repr. of the 1789 imperial edition,Yinchuang1987; A Kuei et al., Ch'in-t'ing Lan-chou Chi-lu ) (روزنامة‌رسمی منطة لان ـ چو , repr. of the 1783 imperial edition,Taipei 1970; Mu Shou-chi, Ka-ning- , (تاریخ ایالات کانسو، نینگ ـ هسیا وچئینگ ـ های ) Shih-lدe ch'ing repr. of 1936 edition, V-VI , Taipei 1965; Yang Huai- chung, "Lun Shih-pa Shih-chi Che-ho-lin-yeh Mu-si-lin te Ch'i-yi" (شورشیان ذکریه در سدة هجدهم) , in Hui- tsu-shih Lun-kao ) (مالاتی در بارة مردم هوی , Yin-chuang 1991, 371-439;نیز ؤEI 2 , s.v. "Ma Hua-Lung" (by A. D. W. Forbes).
