تیمورتاش اوغوللری ، خاندانی که در سدة هشتم و اوایل سدة نهم در خدمت سلاطین دورة اول عثمانی بودند. برجسته‌ترین فرد این خاندان تیمورتاش (پسر قره علی‌بیگ)، امیر و وزیر عثمانی (متوفی رمضان 806) بود. منابع متقدمِ تاریخ عثمانی این خاندان را آلِتیمورتاش خوانده‌اند.پدر قره‌علی بیگ، ایقوت‌الپ (متوفی 725) در خدمت بنیانگذاران سلسلة عثمانی، اَرطُغرل و عثمان اول، بود. قره‌علی‌بیگ در نخستین سال حکومت اورخان (726)، قلعة هَرَکَه را در خلیج نیقومدیه/ نیکومدیا تصرف کرد و در محاصرة آیْدوس شجاعت بسیاری از خود نشان داد؛ تیری را که در چشمش فرورفته بود با دست خود بیرون کشید. از اصل و نسب این خاندان و سایر خاندانهای اشرافیِ دورة اول حکومت عثمانیان، مانند چَندَرلی * / جَنْدَرلی، اِورَنوس اوغوللری * و میخال اوغوللری * اطلاعات اندکی در دست است.اولین بار، وقتی از تیمورتاش‌پاشا ذکر شده است که وی به دستور سلطان مراد اول و با کمک لالاشاهین * پاشا [ معلم سلطان مراد و نخستین بیگلربیگی روم ایلی ] ، فتوحات سلطان را در درة طونجه واقع در بلغارستان ادامه داد. وی در 767 (حاجی‌خلیفه، 1812، ص 49ـ50، این تاریخ را 768 ذکر کرده) ینیجه قزل‌آغاچ و یانْبولی را در دشت طنجه تسخیر کرد (همان، ص 3ـ54، در همان تاریخ). از اقدامات او در دهة بعد اطلاعی در دست نیست. تیمورتاش‌پاشا در اواخر جنگ صرب ـ بلغار (777/ 1375)، پس از درگذشت لالاشاهین، بیگلربیگی روم ایلی و جانشین او شد. وی در این منصب با سامان بخشیدن به کار سپاه برتریهای خود را آشکار کرد. همچنین گروهی به نام وُینُق تشکیل داد که بیشتر آنان از رعایای عیسوی بلغاری بودند و تیمارداری اسبهای قشون و ارابه‌کشی را به عهده داشتند (هامر ـ پورگشتال، ج 1، ص 181ـ182). ظاهراً تیمورتاش مشوق استفادة سپاهیان از کلاه نمدی بود که معمولاً در بیله‌جک ساخته می‌شد و گذاشتن آن از زمان اورخان باب شده بود. فقط بیگها و افسران عالی‌رتبه می‌توانستند از کلاه قرمز رنگ استفاده کنند (همان، ج 1، ص 89 ـ90). تیمورتاش‌پاشا با فتح قلعه‌های مُناسْتِر (بیتولی/ بیتولا فعلی) و پِرلِپه/ پِریلپ و اشتیب/ ایشتیپ (شتپ فعلی) در 784/ 1382 ( رجوع کنید به حاجی‌خلیفه، 1812، ص 92، 96ـ97؛ نیز رجوع کنید به همو، 1146، ص 97)، شهرت مجدد یافت. تیمورتاش از واردار عبور کرد و در حمله به جنوب صربستان سه دژ را فتح کرد. این فتوحات، سلطان‌نشین قارلی ـ ایلی (آیتولیا و آکارنانیا ) قلمرو پادشاه اپیروت ، کارلو دوم توکو (متوفی 832/ 1429)، را به مخاطره افکند. ظاهراً تیمورتاش در 787/ 1385 مسئولیت حمله به اَرْتَه (در نزدیکی دریای ایونی) را، که اهالی‌اش گرایشهای جدایی‌طلبانه داشتند، پذیرفت (قس اپیرتکه ، ص 22، 229؛ هامر ـ پورگشتال، ج 1، ص 273). ازینرو، وی گاه در تسالی * و گاه در اپیروس (که ترخان‌بیگ * نیز در این مناطق پیروزیهایی کسب کرده بود) به سر می‌برد.در 788، تیمورتاش به طور ناگهانی به آناطولی رفت. وی در دشت قونیه در نبرد سلطان‌مراد با علاءالدین علی (حاکم قره‌مان و یکی از خطرناکترین دشمنان سلطان مراد) رهبری ساقة سپاه (پس قراولان) عثمانی را به عهده داشت. این جنگ با فرار حاکم قره‌مان و پیروزی عثمانیان خاتمه یافت. سلطان مراد بیشترین سهم از غنایم جنگی و عنوان وزارت، یعنی پاشایی با سه توغ * ، را به تیمورتاش اعطا کرد. تیمورتاش، نخستین بیگلربیگی عثمانی بود که چنین نشانی دریافت کرد. در 789/1387، سلطان‌مراد به اروپا حمله کرد. در این هنگام تیمورتاش در آناطولی ماند و در غیاب امیریعقوب / یعقوب بیگ، منطقة گرمیان ـ ایلی را اداره کرد. در 792/ 1390، بار دیگر به بالکان رفت. به گفتة حاجی‌خلیفه در تقویم‌التاریخ ، تیمورتاش در این سال، کراتووو (به ترکی قره‌طوه) را در شرق اُسکوب (که به داشتن معادن نقره و مس شهرت داشت) تسخیر کرد. در 793، در پی حملة قره‌مانیان به بورسه و انقره (آنکارا)، تیمورتاش در بورسه اسیر و سپس آزاد شد. پس از آن، به انتقام شکست پیشین خود، قره‌مانیان را در دشت آق‌چای (واقع در گرمیان ـ ایلی) شکست داد و سرکردة آنان را، با آنکه شوهرخواهر سلطان بایزید اول بود، به دار آویخت. منجم‌باشی، احتمالاً به نقل ادریس بدلیسی (ج 3، ص 311)، سرگذشت تیمورتاش را با تفصیل بیشتری نقل کرده است. به گفتة او، تیمورتاش به دستور سلطان بایزید اول، در 799 چانْغِزی * را در آناطولی و در 800/ 1397ـ 1398 آتن و حومة آن را تصرف کرد (قس ) تاریخ مختصر ( ، ص 516 : مویرتازس [ تیمورتاش ] ؛ مورتمان، ص 346 به بعد). تیمورتاش، همچنین بسنی * و مَلَطیه * را از ترکمانان و دیورگی را از کردها گرفت و دارنده و کَماخ * را نیز تصرف کرد (قس سعدالدین افندی، ج 1، ص 150). وی دائماً در نبرد با اروپا و آسیای صغیر بود ( رجوع کنید بههامر ـ پورگشتال، ج 1، ص 248ـ249). تیمورتاش در نبرد انقره (19 ذیحجة 804)، به همراه پسرش، یخشی، به سرنوشت بایزید اول دچار و اسیر تیمور شد. هنگام کشف خزاین تیمورتاش در کوتاهیه، تیمور او را سرزنش کرد و ابتدا با آزادی وی مخالفت نمود ( رجوع کنید بههمان، ج 1، ص 330؛ شرف‌الدین‌علی یزدی، ج 2، ص 322، 324).تیمورتاش در دورة فترت خاندان عثمانی [ (804ـ816) و منازعة شاهزادگان بر سر قدرت ] ، هنگامی که فرمانده لشکرِ امیرعیسی (چلبی) در جنگ اولوآباد/ اولوباد (واقع در آسیای صغیر) بود، با نیرنگِ یکی از غلامانش به قتل رسید. سلطان محمد اول، سَر او را به نشانة پیروزی برای برادرش، سلیمان، فرستاد [ اما این امر موجب خشم امیرسلیمان شد ] . تیمورتاش را در بورسه، در آرامگاهی در کنار مسجدی که خود بنا نهاده بود، به خاک سپردند. نامش را بر سنگ مزارش، «ملک‌الامرا تیمورتاش بن علی‌بیگ» حک کردند.از وی چهار پسر برجا ماند که مناصبی همچون امارت، وزارت، سفارت و مقام علمی داشتند. یَخشی‌بیگ در جنگهای بالکان، که به فتح نیش * در 788 انجامید، شرکت داشت و در کوزووو و نبرد انقره نیز جنگیده بود. اوروج‌بیگ و علی‌بیگ در رویدادهای مربوط به دوزمه مصطفی و ازمیراوغلی جُنَید نقش مهمی داشتند. اوموربیگ (متوفی 865) از فقهایی بود که برای مسجد بورسه موقوفه‌ای بنا نهاد. این موقوفه را پس از مرگش به نام او خواندند و وقفنامة آن نیز موجود است ( رجوع کنید بهتوحید، ص 868 به‌بعد). عاشق‌پاشازاده، مورخ عثمانی، این وقفنامه را منبع خود قرار داد. علی چلبی، پسر اوموربیگ، دفتردارِ امیرمصطفی بود و پسر دیگرش، عثمان چلبی، ظاهراً در 832 در محاصرة وارنا در حالی کشته شد که عنوان سنجق‌بیگی گرمیان ـ ایلی را داشت.منابع: ادریس بدلیسی، هشت بهشت ؛ مصطفی‌بن عبداللّه حاجی‌خلیفه، تقویم‌التواریخ ، استانبول 1146/ 1733ـ1734؛ محمدبن حسنجان سعدالدین افندی، تاج‌التواریخ ، [ استانبول ] 1279ـ1280؛ [ شرف‌الدین علی یزدی، ظفرنامه: تاریخ عمومی مفصّل ایران در دورة تیموریان ، چاپ محمد عباسی، تهران 1336 ش ] ؛Chronicon breve , in ed. Ducas, Bonn; Epirotica , ed. J. Bekker, Bonn 1849; Mus ¤t ¤afa ¦ b. ـ Abd Alla ¦h H ¤a ¦d ¢j ¢d ¢j ¢ ¦âKhal ¦âfa, tr. J. von Hammer, Rumeli und Bosna, Vienna 1812; J. von ammer-Purgstall, Geschichte de osmanischen Reiches , Pest 1828-183; C. Imber, The Ottoman empire 1300- 1481 , Istanbul 1990, index ; J. H. Mordtmann, "Die erste Eroberung von Athen durch die Tدrken zu Ende des 14. Jahrhunderts", Byzantinisch-Neugriechische Jahrbدcher, IV (1923); Ah ¤med Tewh ¦â¤d, in Ta ف r ¦k ¢h ¢-i ـ Ot ¢h ¢ma ¦n ¦End ¢j ¢دmeni med ¢j ¢mu ¦ Üas °, no. 13, II; I .H. Uzun µar âíl â, Osmanl tarihi , Ankara 1961, index;برای مآخذ مربوط به اوایل تاریخ عثمانی (عاشق پاشازاده، نشری، ادریس بدلیسی، روحی، عالی، سعدالدین، کمال پاشازاده، فریدون بیگ‌پاشا، و اسماعیل بلیغ) نیز رجوع کنید به منابع مندرج درI A , s.v. "Timurta í" (by M. C. ìehہbeddin Tekindag §).
