تَیْمُاللّه (یا تیم‌اللات)، قبیلة عرب عدنانی در شمال جزیرة‌العرب. تیم‌اللّه یکی از قبایل ثَعلَبه است و ثعلبه هستة مرکزی بَکربن وائل. دیگر قبایل ثعلبه عبارت‌اند از: بنی‌شیبان، ذُهْل و قیس (برای آگاهی بیشتر رجوع کنید به بکربن وائل * ). نسب این قبیله به تیم‌اللّه (نام دیگر او: عائذ)بن‌ثَعلَبة‌بن عُکابة‌بن صعب‌بن علی‌بن‌بکربن وائل می‌رسد (ابوعبید، ص 346ـ347؛ ابن‌قتیبه، ص 92ـ 98؛ سمعانی، ج 1، ص 497؛ قلقشندی، ص 179). نام این قبیله در برخی منابع تَیْم‌اللات ذکر شده است و به احتمال بسیار، مسیحیان و مسلمانان «اللات» را به «اللّه» تبدیل کرده‌اند ( د. اسلام ، چاپ دوم، ذیل مادّه). به روایت ابن‌کلبی، تیم‌اللّه‌بن ثعلبه در واقع، حنظلة‌بن مالک بن زید مناة‌بن تمیم است که مادرش وی را در کودکی با خواهرزادة خود عوض کرد (ج 2، ص 194؛ نیز رجوع کنید بهابوعبید، ص347؛ قلقشندی، ص182). افراد قبیلة تیم‌اللّه، تَیْمُلِیّ یا تَیْمَلیّ یا تَیْمی خوانده می‌شدند (ابن‌ماکولا، ج1، ص541؛ سمعانی، ج1، ص498).در بارة شمار پسران تیم‌اللّه، در منابع اختلاف وجود دارد؛ بنا بر آثارنسب‌شناسان و مورخان، نامِ ده تن از ایشان عبارت است از: حارث، مالک، عبداللّه، حاطبه، زِمّان، عَدی، عامر، ذُهل، هِلال و مازِن (ابن‌کلبی، ج2، ص234؛ ابن‌قتیبه، ص98؛ ابن‌حزم، ص 315).اختلافهای قبیله‌ای سبب شد که قبایل تیم‌اللّه، قیس‌بن ثَعلبه، عَنزة‌بن‌ربیعه و عِجْل‌بن لُجَیم اتحادیة لَهازِم را تشکیل دهند تا مغلوب قبیلة بنی‌شیبان نشوند (ابن‌قتیبه، همانجا؛ ابن‌عبدربّه، ج 3، ص 328؛ رجوع کنید به بکربن وائل * ). قبیلة تیم‌اللّه در برخی از جنگهای عصر جاهلی مانند جَدود، نِباج، ثَیْتَل، وَقیط، شِباک و ذات‌الاَثْل شرکت داشته است (ابوعبیده، ج2، ص409، 418، 422، 429؛ جادالمولی و دیگران، ص226، 228؛ یاقوت حموی، ذیل «الاَثـْل»).ظاهراً این قبیله مانند دیگر قبایل بکربن وائل، مسیحی بوده‌اند. به نوشتة طبری در سال دوازدهم هجرت، گروهی از آنان همراه مسیحیان بنی‌عِجْل و اَعراب قبیلة ضَبیعه ساکنان عرب حیره در کنار ایرانیان با سپاه مسلمانان، به فرماندهی خالدبن‌ولید، جنگیدند و شکست خوردند (ج 3، ص 355). به‌رغم منابع کهنِ تاریخی و فتوح، برخی از پژوهشگران معاصر از شرکت تیم‌اللّه در فتوحات سخن گفته‌اند ( د. اسلام ، چاپ دوم، ذیل مادّه) و ظاهراً اینان قبایل بزرگتر بکربن وائل را با شاخه‌های آن، از جمله تیم‌اللّه، یکسان دانسته و شرکت این قبایل را در فتوحات به تیم‌اللّه نیز نسبت داده‌اند.برخی از مشاهیر قبیلة تیم‌اللّه عبارت‌اند از: لسان‌الحُمَّره، شاعر اواخر دورة جاهلی و اوایل اسلام؛ پسرش عبداللّه، از نسب‌شناسان نامی عرب در صدر اسلام؛ اوس‌بن‌ثعلبه (زنده در 64)، صاحب قصر معروفِ اوس در بصره و والی خراسان؛ ابوالطیب‌محمدبن‌حسین تَیمَلی نخّاس، محدّث کوفی (متوفی387)؛ و هشام‌بن‌محمد تیملی کوفی (متوفی 432) از استادان ابن‌خطیبِ مورخ (ابن‌کلبی، ج 2، ص 246؛ ابوعبید، ص350ـ351؛ سمعانی، ج1، ص499ـ500). گروهی از خواص دربار نعمان‌بن امرؤالقیس، پادشاه حیره (جلوس ر 403 میلادی)، نیز از قبیلة تیم‌اللّه بوده‌اند (آلوسی، ج 2، ص 176).از این قبیله در قرنهای بعدی اطلاعات مستندی در دسترس نیست. در اواخر قرن سیزدهم گروههایی از نسل تیم‌اللّه در کنار رود دجله در عراق زندگی می‌کرده‌اند، اما دقیقاً مشخص نیست که این تیم‌اللّه با قبیلة تیم‌اللّه‌بن ثعلبه یکی بوده باشد (حسینی قزوینی، ص 55)؛ زیرا علاوه بر اخلاف تیم‌اللّه‌بن‌ثعلبه، قبایل دیگری نیز به همین نام وجود داشته‌اند، از جمله تیم‌اللات از قبایل عدنانی ضَبَّه (ابن‌قتیبه، ص 114؛ قلقشندی، ص 180)، و دو قبیله در جنوب جزیرة‌العرب منتسب به تیم‌اللّه‌بن ثعلبة خزرجی قحطانی معروف به النجّار (ابن‌درید، ج 1، ص 448؛ ابن‌مغربی، ص 42) و تیم‌اللّه‌بن‌نَمربن‌قاسط قحطانی (ابوعبید، ص 357؛ قلقشندی، همانجا).منابع: محمود شکری آلوسی، بلوغ‌الارب فی معرفة احوال العرب ، چاپ محمد بهجة اثری، بیروت ?[ 1314 ] ؛ ابن‌حزم، جمهرة انساب‌العرب ، چاپ عبدالسلام محمد هارون، قاهره ?[ 1382/ 1962 ] ؛ ابن‌درید، کتاب الاشتقاق ، چاپ عبدالسلام محمدهارون، بغداد 1399/ 1979؛ ابن‌عبدربّه، العقد الفرید ، چاپ علی شیری، بیروت 1408ـ 1411/ 1988ـ1990؛ ابن‌قتیبه، المعارف ، چاپ ثروت عکاشه، قاهره 1960؛ ابن‌کلبی، جمهرة‌النّسب لابن الکلبی ، ج 2، چاپ محمود فردوس‌العظم، دمشق [ بی‌تا. ] ؛ ابن‌ماکولا، الاکمال ، چاپ عبدالرحمان‌بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دکن 1381ـ1386؛ ابن‌مغربی، کتاب الایناس بعلم الانساب ، چاپ ابراهیم أبیاری، بیروت 1400/ 1980؛ قاسم‌بن سلام ابوعبید، کتاب النّسب ، چاپ مریم محمد خیرالدرع، بیروت 1410/ 1989؛ معمربن مثنّی ابوعبیده، کتاب ایام العرب قبل‌الاسلام ، چاپ عادل جاسم بیاتی، بیروت 1407/ 1987؛ محمداحمد جادالمولی، علی محمد بجاوی، و محمد ابوالفضل ابراهیم، ایّام‌العرب فی‌الجاهلیّة ، بیروت 1408/ 1988؛ مهدی حسینی قزوینی، اسماءالقبائل و انسابها ، چاپ کامل سلمان جبوری، بیروت 1420/ 2000؛ سمعانی؛ طبری، تاریخ (بیروت)؛ احمدبن علی قلقشندی، نهایة‌الارب فی معرفة انساب العرب ، بیروت 1405/ 1984؛ یاقوت‌حموی؛EI 2 , s.v., "Taym Alla ¦h" (by G. Levi Della Vida).
