تیره‌بولی (یا تیرِه‌بولو)، شهری در ساحل دریای سیاه در ترکیه، واقع در استان (ایل) گیرسون ، نیز مرکز یک شهرستان (ایلچه). این شهر در هشتاد کیلومتری غرب طرابزون در َ01 ْ41 عرض شمالی و َ49 ْ38 طول شرقی قرار دارد.تیره‌بولی ــ که در اصل از مستعمرات میلتوس در قرن هفتم پیش از میلاد بوده و در آن زمان تریپولیس خوانده می‌شده ــ به دلیل بی‌حفاظ بودن بندر و دشواری دسترسی مناطق داخلی به آن و نیز به دلیل دامنه‌های شیبدار وادی هَرشیت (فیلابونیتِس قدیم)، اهمیت کمی داشته است. تیره‌بولی از 600/1204 ملک شخصی کومننوسهای بزرگ ، فرمانروایان طرابزون، بود. کلاویخو (ص 123) از این شهر یاد کرده است. به هنگام فتح طرابزون در 865/1461، سلطان محمد فاتح تیره‌بولی را تصرف کرد. این شهر ــ که پس از تصرف عثمانی، در اسناد، دریبولی نامیده شد ــ جزو ناحیة کورتون گردید و قبیلة ترکمن چِپْنی ــ که از قرن هفتم/چهاردهم به بعد پسکرانة تیره‌بولی را اشغال کرده بودند ــ در آن ساکن شدند. سرشماری 891/1486 (باشباقانلق قاپوسی [ ؟ ] ، تاپو تحریر، ش828، ص592) از وجود 67 خانوادة مسیحی (و پنج بیوه) در قلعة تیره‌بولی خبر می‌دهد اما از وجود خانواده‌ای مسلمان سخن نمی‌گوید. در 921/1515 (همان، ش52، ص609ـ613) 211 خانوادة قدیمیتر مسیحی و شصت خانوادة جدید (به اضافة شش فرد مجرد و چهار بیوه) و چهار خانوادة مسلمان در آنجا زندگی می‌کردند اما در پسکرانه، روستاهای مسیحی‌نشین وجود نداشت. در 961/1553 (همان، ش288) 320 خانوادة مسیحی و پانزده خانوادة مسلمان ساکنِ آنجا بود. تورنفور (1113/ 1701) آن را دهکده خوانده است. در اوایل قرن سیزدهم/ آغاز قرن نوزدهم، که منازعات محلی رؤسای جزء منطقه را تکه‌تکه کرده بود، ظاهراً تیره‌بولی مقرّ یکی از اعیان بوده است. جمعیت تیره‌بولی در 1250/1834، طبق برآورد همیلتون ، چهارصد خانوادة مسلمان و صد خانوادة مسیحی (ج1، ص253ـ257) و در 1262/1846، طبق تخمین امر دو ال ، 450 خانوادة مسلمان و 150 خانوادة مسیحی بوده است (1859). کوئینه از 000 ، 8 تن جمعیت (600 ، 5 مسلمان، 000 ، 2 یونانی ارتدوکس و 400 ارمنی گریگوری) در اوایل دهة 1890/ ح 1307ـ 1318 خبر می‌دهد (ج1، ص53). شهر در آن زمان هشت مسجد، دو کلیسای یونانی و یک کلیسای ارمنی، 350 دکه و دکان، دو خان (کاروانسرا) و یک حمام (همان، ج1، ص54 ـ 55) داشت. این منطقه به طور متوسط 000 ، 5 تُن میوة مغزدار تولید می‌کرد. در 1334/1916، در جنگ جهانی اول، پیشروی ارتش روسیه تا ساحل راست رود هَرشیت موجب فرار مسلمانان منطقه شد. ساکنان یونانی هم در سوم صفر 1335/29 نوامبر 1916 به شابین قره‌حصار (قره‌حصار شرقی) تبعید شدند. در سرشماری 1305ش/1927، فقط 375 ، 3 تن ساکن تیره‌بولی بودند و جمعیت شهر تنها در 1359ـ1369ش/ دهة 1980 از میزان جمعیت در 1332/ 1914 گذشت. امروزه تیره‌بولی مرکز منطقه‌ای کشاورزی است که در آن چای‌کاری تا حدی جای کشت میوه‌های مغزدار را گرفته است.منابع: [ روی گونثالث د کلاویخو، سفرنامة کلاویخو ، ترجمة مسعود رجب‌نیا، تهران 1344ش ] ؛A. A. Bryer and D. Winfield, The Byzantine monuments and topography of the Pontus, Washington, D. C. 1985, 47, 138-144; Cuinet, La Turquie d'Asie; Fr. MinasBiji íkyan, Karadeniz k y lar tarih ve cog §rafyas ) 1817-1819 ), edited and translated into French by Hrant Andreasyan, Istanbul 1969, 38-39; M. Tayyib Gخkbilgin, "XVII. yدzy âl ba ílar ânda Trabzon livas â", Belleten , XXVI (1962), 334; W. J. Hamilton, Researches in Asia Minor , London 1842; Hommaire de Hell, Voyage en Turquie et en Perse, Paris 1859; Georghios Sakkas, I istoria ton Ellinon tis Tripoleos Pontou, Nikaia 1957.
