تیره ، شهری در جنوب‌غربی آناطولی در بخش جنوبی درة کوچک مِندِرِس، در 67 کیلومتری جنوب‌شرقی ازمیر (عرض جغرافیایی َ64 ْ38 شمالی، طول جغرافیایی َ45 ْ27 شرقی)، با ارتفاع 108 متر از سطح دریا که در اوایل تأسیس ترکیه شهری در امارت آیدین اوغوللری * بوده است.شهر کنونی احتمالاً در محل آرکادیوپولیس (آرکادیا) باستانی قرار دارد که بعدها تِیره نامیده شد ( رجوع کنید به رمزی ، ص 104، 114). این شهر در دوران حکومت امپراتوری روم شرقی ثیری ( p ¨u ) و ثیریا ( â p ¨u ؛ قس دوکاس ، ص 38، 73، 97، 109، 175، 196) نامیده می‌شده و در تاریخ نقش مهمی داشته است. ابن‌بطوطه از طریق بیرگه * به تیره رفت که در میان باغهای میوه و بوستانها و نهرها در سرزمین «سلطان بیرگه»، یعنی آیدین اوغوللری، قرار گرفته بود ( رجوع کنید به ص 303). رامون مونتانر ، وقایع‌نگار ماجراجوی کاتالونیایی، نیز از تیره عبور کرد ( رجوع کنید به بخش 25). در 805 ـ806، که تیمور به سمت شهر پیشروی کرد، ساکنان شهر به ازمیر گریختند ( رجوع کنید به دوکاس، ص 38، 97، 109). پس از آنکه عثمانیها امیرنشین آیدین اوغوللری را در 830 ضمیمة قلمرو خود کردند، تیره پایتخت سنجق این امیرنشین شد. این شهر بعدها در تاریخ اهمیت چندانی نداشت. تا قرن دهم، ضرابخانه بود و گهگاه از آن به مناسبت وقوع شورشها یاد شده است ( رجوع کنید به هامر ـ پورگشتال ، ج 4، ص 398، پانویس، ج 5، ص 50، پانویس). در تیره مرقد فقیه مشهور، عبداللطیف‌بن عبدالعزیزبن فرشته (وفات طبق سالنامة آیدین، 1302، ص 239، سال 799)، قرار دارد که مؤلف فرهنگ ترکی منظومی ( لغتِ فرشته اوغلو ) است که روزگاری رواج بسیار داشت، همچنین صاحب شرح بر منارالانوار نَسَفی در اصول فقه است. او در آنجا، در مدرسه‌ای که نام او را بر خود دارد و هنوز دایر است، تدریس می‌کرد ( رجوع کنید به د. اسلام ، چاپ دوم، ذیل «فرشته‌اوغلو»). تیره همچنین مولِد چندین مؤلف عثمانی بود، از جمله شیخ‌حیدربن سعداللّه و ملانصراللّه رومی، و محلّ فعالیت قاضیهایی بود که در عرصة ادبیات مؤثر بودند (بابینگر، ص 146). چون شانی‌زاده، مورخ و نویسنده‌ای با استعدادهای گوناگون، عمر خود را در این شهر به پایان برد از آن به عنوان تبعیدگاه نیز نام برده شده است ( رجوع کنید به همان، ص 346). در آن روزگار تیره را نمایندة ثیاتیره/ تیاتیره (= آق حصار)، یکی از «هفت کلیسای آسیا» می‌دانستند. اولیا چلبی در سیاحت‌نامه اش (ج 9، ص 159) تیره را وصف کرده است. ظاهراً شهر آثار باستانی ندارد، ولی باید اشاره کرد که نجیب‌پاشا، حاکم بغداد، کتابخانه‌ای با 325 ، 1 جلد کتاب (از جمله دست‌نویس شرح مذکور از فرشته اوغلو) به این شهر هدیه کرده بود.تیره تا مبادله جمعیت یونانی ـ ترک، پس از جنگ اول جهانی، حدود 000 ، 15 تن جمعیت داشت که عمدتاً یونانی بودند ( رجوع کنید به کوئینه ، ج 3، ص 508 به بعد) و بیشتر به فرش‌بافی و کشت انگور اشتغال داشتند.تیرة امروزی حاکم‌نشینی از یک ایلچه (شهرستان) در ایل (استان) ازمیر است. جمعیت آن در حدود 1970، 000 ، 28 تن، و در 2004 حدود 000 ، 47 تن بود ( ) فرهنگ جغرافیائی جهان ( ، ذیل مادّه).منابع: [ ابن‌بطوطه، رحلة ابن‌بطوطة ، بیروت 1384/1964 ] ؛ اولیاءچلبی؛ مصطفی‌بن عبداللّه حاجی‌خلیفه، جهان‌نما ، چاپ ابراهیم متفرقه، استانبول 1145/1732، ص 636؛ [ شرف‌الدین علی یزدی، ظفرنامه: تاریخ عمومی مفصّل ایران در دورة تیموریان ، چاپ محمد عباسی، تهران 1336 ش، ج 2، ص 335 ] ؛ محمد عاشق، مناظرالعوالم ، نسخة خطی کتابخانة وین، گ213ر؛F. V. J. Arundel, Discoveries in Asia Minor , London 1834; idem, A visit to the Seven Churches of Asia , London 1828; Franz Babinger, Die Geschichtsschreiber der Osmanen und ihre Werke , Leipzig 1927; Karl Buresch, Aus Lydien , Leipzig 1898, 32, 165, 214; Vital Cuinet, La Turquie d'Asie, vol.3, Paris 1894; ] EI 2 , s.v. "Firishte-Oghlu" (by عmer Faruk Akدn)[; Joseph von Hammer-Purgstall, Geschichte des osmanischen Reiches , Graz 1963; I A , s.v. "Tire" (by Besim Darkot); Charles Le Beau, Histoire du Bas-Empire , CIV , 38, W. M. Ramsay, The historical geography of Asia Minor ; Stephanus Byzantinus , ed. Westermann, Leipzig 1839, 273; Franz Taeschner, Das anatolische Wegenetz nach osmanischen Quellen , Leipzig 1924-1926, I , 176, II , 39; W. Tomaschek, " Zur histor. Topographie kleinasiens im Mittelalter", Sitzungsberichte der Akademie der Wissenschaften zu Wien CXXIV/8,8,34 ; The World gazetteer: current population figures for cities, towns and places . 20 July 2004. ]Online[. Available: http://www.world-gazetteer. com/fr/fr-tr.htm(2 Aug. 2004)[.
