تِیرَمَردان ، در گذشته ناحیه و شهری کوچک در فارس، میان نوبندجان/ نوبندْگان و شیراز. ابن خرداذبه (ص 45) و ابن‌فقیه (ص 202)، از جغرافیدانان مسلمان سدة سوم، آن را یکی از رساتیق کورة شاپور ضبط کرده‌اند. در قرن چهارم، اصطخری (ص110) اشاره کرده است که تیرمردان/ سرمروان منبر ندارد. اما دیگر جغرافیدانان سدة چهارم، از جمله ابن‌حوقل (ص 268) و مقدسی (ص 424)، در ذکر نواحی فارس یا کورة شاپور از تیرمردان نام نبرده‌اند. ابن‌بلخی در قرن ششم، تیرمردان و جویکان را ناحیه‌ای با دیههای بزرگ، اما بدون شهر و نخچیرگاهی نیکو، ذکر کرده است و از جمله دیههای آن، خرّاره، دودمان و دیه‌گوز/ کوزار/کورار را نام برده است. همچنین به عسل بسیار و غله و درختان فراوان آنجا، مخصوصاً گردو ــ که به شیراز و دیگر جاها صادر می‌شد ــ اشاره کرده است (ص143ـ 144). در آن زمان راه شیراز تا سرحدّ خوزستان از دیه‌گوز تیرمردان می‌گذشت (همان، ص 162). در قرن هفتم، یاقوت حموی آن را شهرکی در نواحی فارس و نیز کوره‌ای مشتمل بر 33 قریة کوهستانی ضبط کرده است. وی آبادیهای استکان، مهرکان، رونجان، کوجان و فیرانشاه‌را از مهمترین قرای آن دانسته و افزوده است که قریة رونجان که زمانی(؟) مرکز تمام ناحیه به‌شمار می‌رفته، دارای خانقاهی زیباست و ابوالمعالی عبدالسلام‌بن محمودبن احمد معروف به ظهیر فارسی، فقیه و فیلسوف قرن ششم (در بارة او &0;رجوع کنید بهیاقوت حموی، 1355ـ 1357، ج 8، ص 100ـ 108) به قریة کوجان منسوب است، نیز سران و بزرگان ناحیه در قریة فیرانشاه سکونت دارند (1965، ذیل مادّه). از این دوره به‌بعد در بارة تیرمردان اطلاع چندانی در دست نیست. سخنان حمداللّه مستوفی (ص 127) در اواسط قرن هشتم نیز تکرار مطالب ابن‌بلخی است.منابع: ابن‌بلخی؛ ابن‌حوقل؛ ابن‌خرداذبه؛ ابن‌فقیه؛ اصطخری؛ حمداللّه مستوفی، نزهة‌القلوب ؛ مقدسی؛ یاقوت حموی، کتاب معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965؛ همو، معجم الادباء ، مصر 1355ـ1357/ 1936ـ 1938، چاپ افست بیروت [ بی‌تا. ] .
