تیتومیر/ تیتومیان ، سید میرنثار علی ، از مسلمانان مبارز ضداستعمار و رهبر قیامهای دهقانی در بنگال. در 1196/ 1782 در چاندپور در بخش بشیرهات ناحیة 24 پَرگَنَه * در مغرب بنگال و در خانواده‌ای اصیل به‌دنیا آمد. فارسی و عربی و برخی دروس اسلامی را در مدرسه‌ای محلی فراگرفت. همچنین در آن زمان کشتی‌گیری صاحب نام بود. او به خدمت زمینداران محلی هندو در آمد، اما دیری نپایید که به‌دلیل مقاومت در برابر قدرتِ فئودالها زندانی شد (گزارش کالوین، شورای قضایی بنگال، سوم آوریل 1832). در 1237/ 1822، هنگامی‌که همراه یکی از اعضای خاندان سلطنتی دهلی عازم حج بود، با سید احمد بریلوی * در مکه ملاقات کرد. وی تیتومیر را با طریقة محمدیه، که متأثر از آرای ابن‌تَیْمیّه و محمدبن عبدالوهاب بود، آشنا کرد. تیتومیر در 1242/ 1827، در حین بازگشت به بنگال، به فکر احیای عقاید اصیل اسلامی افتاد، به‌نحوی که عاری از تأثیرات فرهنگ محلی و مناسک مذهبی باشد. او دهقانان را به قیام بر ضد ظلم زمیندارانِ هندو و مسلمان و مستعمره‌داران برانگیخت و توانست افزون بر جلب «فقیرها»، گروههای مقاومتِ مسلح (مثلاً مسکین‌شاه)، برخی هندوها (مثلاً منوهر رای ، زمیندار اهل بهوسنه ) را نیز با خود همراه سازد. شماری از زمینداران و در رأس آنان کریشنا دیو رای، از بیم گسترش نفوذ تیتومیر و برای تنبیه و تحقیر افرادی که محاسن داشتند یا مسجد می‌ساختند، مالیاتهای کمرشکنی وضع کردند. تیتومیر که از راههای قانونی نتوانسته بود به عدالت دست یابد، به مقاومت مسلحانه و نهایتاً به جنگ کشانده شد. وی قلعه‌ای از چوب بامبو (نی هندی) بنا کرد، اما توپخانة کمپانی هند شرقی آن را ویران کرد و در 13 جمادی‌الا´خرة 1247/ 19 نوامبر 1831، تیتومیر که به قهرمانی ملی تبدیل شده بود، همراه بسیاری از پیروانش کشته شد.تیتومیر از پیشروان علمای مساوات‌طلب بنگالی بود و مردم را به نوعی نبرد طبقاتی بر اساس اعتقادات اسلامی فرا می‌خواند (کارل مارکس این را کاملاً غلط فهمیده بود رجوع کنید به ) یادداشتهایی در بارة تاریخ هند ( ، ص 152) که گاه با عنوان نهضت مولوی از آن یاد می‌شود.پس از تیتومیر برخی از مریدانش، مانند منشی محمد یاسین و منشی‌فیض‌الدین مختار، و رهبرانی همچون حاجی شریعت‌اللّه و پسرش دودومیان در سدة سیزدهم/ نوزدهم ( رجوع کنید بهفرائضیه * ، جنبش) و اخیراً مولانا باشانی (متوفی 1355 ش) این نهضت را ادامه دادند.منابع: جعفرعلی نقوی، تاریخ احمدی ، نسخة خطی کتابخانة دانشگاه پنجاب؛Aziz Ahmad, Studies in Islamic culture in the Indian environment , Oxford 1964, 216-217; P. Hardy, The Muslims of British India , Cambridge 1972, 57-58; K.W. Jones, Socio-religious reform movements in British India ) The New Cambridge hist. of India , III .1), Cambridge 1989, 22-23, 25; Judicial (Criminal) Proceedings , West Bengal State archives, 1831, 1832, 1833; Muinuddin Ahmad Khan, Muslim struggle for freedom in Bengal , Dacca 1960; idem, "The struggle of Titu Mir, a re- examination", Jnal. Asiatic Soc. Pakistan, IV (1959), 113-133; idem, Titu Mir and his followers , Dhaka 1980; Karl Marx, Notes on Indian history , Moscow ]n.d.[; Narkel Barir Djanga (a Bengali puth ¦), Calcutta 1853-1854; Biharilal Sarkar, T ¦tu ¦(in Bengali), ed. Sapan Basu, Calcutta 1981;نیز رجوع کنید بهEI 2 , s.v. "Fara ¦ Ýid ¤iyya" (by A.Bausani).
