تیاذُق/ تیاذوق ، پزشک مخصوص حَجّاج‌بن یوسف ثقفی (حک:45-95) حاکم اموی عراق.زبان مادریاو یونانی بود(سزگین، ج3، ص 207-208). تشخیص هویت او به سبب اشتباهاتی که در املای نام او روی داده دشوار است.ظاهرا شکلهای مختلفی برای نام وی ضبط کرده‌اند، از جمله، «تیادوق» (ابن‌ندیم، [ متوفی 385 ] ، ص360)؛ «ثیاذوق» (الگود ، ص68) و «تَیاذُق» (سزگین، همانجا)، صورتهایی معرّبِ از تئودوکوس است. اولمان (ص 22ـ23) تیاذوق را صورتی احتمالی از تئودوخوس دانسته است. قِفْطی (متوفی 646؛ ص105، ش3، ص108، ش15) دو پزشک به نامهای «تیاذوق» و «ثاذون» را ذکر کرده که در خدمت حجّاج‌بن یوسف بودند و در بارة ثاذون نوشته که روزی حجّاج از او سؤال کرد که داروی ترک گِل‌خواری چیست، او پاسخ داد: «اراده‌ای چون ارادة تو، ای امیر» و حجّاج گِلی را که در دست داشت به زمین انداخت و دیگر هرگز گِل نخورد. ابن‌ابی‌اصَیْبِعه (متوفی 668؛ ص180) همین حکایت را عیناً برای تیاذوق نقل کرده است. ابن‌عِبْری (623ـ 685 ؛ ص 194) نیز، احتمالاً به تأسی از قفطی، از دو تن به‌نام «تیاذوق» و «ثاودون» یاد کرده که هر دو پزشک حجّاج بودند اما لوکلر (ج 1، ص 82 ـ83) آوردن چند شرح‌حال مشابه تحت نامهای مختلف را در تاریخ الحکماء قفطی مسبوق به سابقه دانسته (در این مورد اریباسیوس را شاهد آورده) و نتیجه گرفته که ما تنها با یک پزشک و آن هم تئودوکوس مواجهیم.بیشتر مؤلفان دورة اسلامی (برای نمونه رجوع کنید به قفطی، ص 105؛ ابن‌عبری، همانجا) تیاذوق را از پزشکان مبرِّز و مشهور دورة اموی ذکر کرده‌اند که شاگردان بزرگی مانند فُرات‌بن شَحْناثا، طبیب عیسی‌بن موسی عباسی (متوفی 167)، ولیعهد در دوران حکومت منصور (136ـ 158)، تربیت کرد.سزگین (ج 3، ص 207ـ 208) چهار اثر را که معلوم نیست در اصل به یونانی بوده یا عربی، برای تیاذوق ذکر کرده: 1) الکُنّاش ، که سزگین منقولات رازی در الحاوی را از این کتاب می‌داند؛ 2) قصیدة فی حفظ الصحة که اولمان (ص 22ـ23) انتساب آن را به تیاذوق نادرست دانسته؛ 3) کتاب أبدال الادویة و کیفیة دَقِّها و ایقاعها و إذابتها و شی‌ء من تفسیر اسماء الادویة (در بارة تهیة داروها و بَدَلهای داروها)؛ 4) الفصول فی‌الطبّ ، که ظاهراً خلاصه‌ای از الکنّاش وی بوده است. از این آثار چیزی باقی نمانده، اما برخی از حکیمان دورة اسلامی در آثار خود از تیاذوق نقل قول کرده‌اند. قدیمترین مؤلفی که او را یاد کرده، عبداللّه‌بن مُسلم‌بن قُتَیبَة دینوری (متوفی 276) است که بی‌ذکر نام کتاب، چند توصیة بهداشتی او به حجّاج‌بن یوسف را در کتاب عُیون‌الاخبار (ج 3، جزء 9، ص270) آورده‌است، مانند اینکه «فقط گوشت حیوانات جوان را که خوب پخته شده باشد، بخور»؛ «پس از ناهار بخواب و پس از شام راه برو، حتی صد قدم».تیاذوق علاوه بر توصیه‌های بهداشتی، دستورهایی نیز برای درمان بعضی بیماریها داده، که رازی آنها را در بعضی مجلدات الحاوی نقل کرده است (مثلاً رجوع کنید به ج 10، ص 106ـ107، 164ـ 165، 193، ج 11، ص 159).تیاذوق عقاید و آرای بهداشتی خود را در ده دستور برای حجّاج خلاصه کرده، از جمله: «تا گرسنه نشده‌ای غذا نخور؛ تا وقتی که هنوز غذایی در معده باقی است، چیزی نخور؛ از خوردن چیزهایی که دندانها نمی‌توانند آنها را خُرد کنند بپرهیز؛ پس از غذا بلافاصله چیزی ننوش؛ یک روز در میان استحمام کن؛ ادرار خود را نگه ندار حتی اگر سواره‌باشی؛ بر مقدار خون در بدن بیفزای؛ با شکم خالی آب سرد ننوش؛ قبل از خواب قضای حاجت کن» (به نقل ابن‌ابی‌اصیبعه، ص 179).منابع: ابن‌ابی‌اصیبعه، عیون الانباء فی طبقات الاطباء ، چاپ نزار رضا، بیروت [ 1965 ] ؛ ابن‌عبری، تاریخ مختصرالدول ، چاپ انطون صالحانی یسوعی، لبنان 1403/1983؛ ابن‌قتیبه، کتاب عیون الاخبار ، بیروت: دارالکتاب العربی، [ بی‌تا. ] ؛ ابن‌ندیم؛ محمدبن زکریا رازی، کتاب الحاوی فی‌الطب ، حیدرآباد دکن 1374ـ1390/ 1955ـ1971؛ علی‌بن یوسف قفطی، تاریخ الحکماء، و هو مختصر الزوزنی المسمی بالمنتخبات الملَتقطات من کتاب اخبار العلماء باخبار الحکماء ، چاپ لیپرت، لایپزیگ 1903؛Cyril L. Elgood, A medical history of Persia and the Eastern Caliphate , 2nd ed., Amsterdam 1979; Lucien Leclerc, Histoire de la mإdecine arabe , Paris 1876; Fuat Sezgin, Geschichte des arabischen Schrifttums , vol.3 : Medizin, Pharmazie, Zoologie, Tierheilkunde bis ca. 430 H., Leiden 1970 ; Manfred Ullman, Die Medizin im Islam , Leiden 1970.
