تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق (یا طهارة الاعراق )، کتابی به عربی در بارة علم اخلاق نوشتة ابوعلی احمدبن محمدبن یعقوب رازی ملقب به مسکویه، فیلسوف قرن چهارم و پنجم. مسکویه در جاویدانخرد * ( الحکمةالخالدة ) (ص 25) نوشته است که اصول اخلاق را در تهذیب الاخلاق آورده و این نشان میدهد که تهذیبالاخلاق پیش از جاویدانخرد تألیف شده است.در سنّت فلسفة اسلامی پرداختن به اخلاق فلسفی چندان متداول نبوده و تهذیبالاخلاق یکی از معدود آثاری است که در آن تلاش شده تا اخلاق فلسفی با بهرهگیری از مبانی اخلاق نزد افلاطون و ارسطو تبیین شود.تهذیبالاخلاق در هفت مقاله تنظیم شده است (مسکویه، مقدمة تمیم، ص 24). بعضی آن را شامل شش مقاله و بعضی آن را مشتمل بر هشت مقاله دانستهاند و این ناشی از آن است که در برخی چاپها ترتیب مقالات تغییر کرده و بعضی بخشها با هم تلفیق شده است (رجوع کنید به همو، 1375 ش، مقدمة امامی، ص 14).مسکویه غرض از تألیف کتاب را دست یافتن به اخلاق و کردار نیکو بیان میکند (1410، ص 27) و میافزاید که برای این منظور باید به معرفت نفس پرداخت؛ یعنی، کمال و غایت و قوا و ملکات نفس را شناخت (همانجا).مقالة اول این کتاب مشتمل است بر تعریف نفس انسانی، اثبات تجرد نفس، فضائل نفسانی، قوای نفس و فضائل متناسب با هریک، بحث از چهار فضیلت یعنی حکمت و عفت و شجاعت و عدالت که در اینجا تأثیر نظرگاه یونانی بویژه افلاطون و سپس شرح نظریة ارسطویی اعتدال مشهود است. مقالة دوم مشتمل است بر بحثی در خلقیات و طبایع، معرفی صناعت اخلاق که برای نیکوکردن رفتار آدمی و بهترین صناعت است، نسبت میان نظر و عمل، مراتب نفس، و شیوة تربیت کودکان. مقالة سوم در بارة تفاوت میان خیر و سعادت و بحث در آرای گوناگون در این باره است. مقالة چهارم در بارة اعمال انسان، شرح عوامل زیانکاری در رفتار و حق خالق بر انسان است و اشاره دارد به اینکه ارسطو در این باب تصریح بر عبادت نکرده است. مسئلة اختیاری بودن عدالت یا ستمکاری نیز در آن مطرح شده است. مقالة پنجم در باب انواع محبت، رأی فلاسفه در باب دوستی و شرایط آن و بحث در بارة رأی ارسطو در مورد سعادت تام است. مقالة ششم، مشتمل است بر بحث از امراض نفسانی و توصیه به محاسبة نفس برای مدافعة درونی در برابر رذایل و مقالة هفتم در بارة طب نفسانی و درمان بیماریهای اخلاقی، مسئلة مرگ، درمان اندوه و تأثیر ایمان در این امر است.تهذیبالاخلاق مکرراً در هند و ترکیه و مصر و ایران و لبنان چاپ شده است.خواجهنصیرالدین طوسی (متوفی 672) در بخش اخلاق کتاب اخلاق ناصری ، بنا به تصریح خودش، خلاصة معانی تهذیبالاخلاق را آورده است (ص 35ـ37).میرزاابوطالب زنجانی (متوفی 1329) تهذیب الاخلاق را با نام کیمیای سعادت به فارسی ترجمه کرده و آن را بهترین نوشته در فلسفة عملی دانسته است (مسکویه، 1375 ش، پیشگفتار زنجانی، ص 26). این ترجمه یکدست نیست؛ گاه دقیق و مطابق متن است و گاه گزارشی است آزاد از متن (همان، مقدمة امامی، ص 17ـ 18). نصرتبیگم امین، بانوی مجتهد معاصر (متوفی 1362 ش)، نیز ترجمهای با نام اخلاق و راه سعادت از این کتاب دارد که ترجمة دقیق نیست، بلکه به تصریح مترجم در مقدمه، اقتباس و ترجمه است و افزودههایی بر متن دارد که در حاشیه آورده است. این کتاب را زُرَیق به انگلیسی و محمد ارکون به فرانسهترجمهکردهاند(مسکویه، 1376ش،ج5، پیشگفتار منزوی، ص 17). ترجمة فرانسه را باید شرحی مفصّل و انتقادی بر تهذیبالاخلاق دانست(نصیرالدینطوسی،مقدمةحیدری،ص4).منابع: احمدبن محمد مسکویه، اخلاق و راه سعادت ، ترجمة طهارة الاعراق ، به قلم نصرت امین، [ اصفهان ] 1328 ش؛ همو، تجاربالامم ، ج5، ترجمة علینقی منزوی، تهران 1376 ش؛ همو، تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق ، چاپ حسن تمیم، بیروت ?[ 1398 ] ، چاپ افست قم 1410؛ همو، الحکمة الخالدة ( جاویدان خرد )، چاپ عبدالرحمان بدوی، تهران 1358 ش؛ همو، کیمیای سعادت ، ترجمة طهارة الاعراق ، بهقلم محمدبن ابوالقاسم موسوی زنجانی، چاپ ابوالقاسم امامی، تهران 1375 ش؛ محمدبن محمد نصیرالدین طوسی، اخلاق ناصری ، چاپ مجتبی مینوی و علیرضا حیدری، تهران 1369 ش.
