تونکو عبدالرحمان ، شاهزادة مالزیایی، نخست‌وزیر فدراسیون مالایا * از 1336 تا 1342 ش/ 1957ـ1963 و اولین نخست‌وزیر مالزی از 1342 تا 1349 ش/ 1963ـ1970. در 10 ذیقعدة 1320/ 8 فوریة 1903 در آلورستار ، مرکز کداه/ کده ، به‌دنیا آمد. هفتمین پسر عبدالحمید حلیم‌شاه، سلطان کداه، بود. مادر تونکو، نرانگ ، که ششمین همسر سلطان بود، دو رگه‌ای چینی ـ تایلندی و از خانواده‌ای اشرافی در تایلند بود (عبداللّه احمد، ص 12).تونکو در شش سالگی به مدرسه‌ای مالایایی در آلورستار و سپس به مدرسة دولتی انگلیسی زبان رفت. ده ساله بود که مادرش او را برای تحصیل نزد برادر بزرگتر تونکو، تونکو یوسف، به بانکوک فرستاد. تونکو دو سال بعد، به‌سبب فوت برادرش، به کداه بازگشت و یک سال در مدرسة مالایایی تحصیل کرد و سپس به مدرسة آزاد پنانگ پیوست. در هفده سالگی برای ادامة تحصیل به انگلستان رفت و پس از گذراندن دورة یک سالة آموزش زبان انگلیسی، در امتحان ورودی کالج سن‌کاترین دانشگاه کیمبریج پذیرفته شد (همان، ص 12ـ14؛ ) «تونکو عبدالرحمان پوترا» ( ، 2003) و در 1304 ش/ 1925 در رشتة تاریخ و حقوق، مدرک کارشناسی گرفت (عبداللّه احمد، ص 12ـ13 و پانویس 8). در 1305 ش/1926 به زادگاه خود بازگشت و چهار ماه بعد به تشویق تونکو ابراهیم، برادر بزرگترش و ولیعهد کداه، برای ادامة تحصیل به انگلستان بازگشت. در آنجا متوجه شد که دانشجویان مالایایی بیشتر شده‌اند اما هیچ انجمن یا سازمانی ندارند؛ ازینرو، باهمکاری تعدادی از دانشجویان ملی‌گرا، انجمن مالایایی بریتانیای کبیر را تشکیل داد و به عنوان دبیر انجمن انتخاب شد (میلن و ماوزی ، ص 4). وی در 1309 ش/1930 به زادگاهش بازگشت. در 1311 ش/ 1932 در مقام فرمانداری شهر کوالانرانگ ، واقع در بیست مایلی آلورستار، با بیماری مالاریا که شایع شده بود، به مبارزه بر خاست. سال بعد، با چینی تازه مسلمان شده‌ای به‌نام مریم ازدواج کرد اما یک سال بعد همسرش بر اثر مالاریا درگذشت (عبداللّه احمد، ص 14؛ ) «تونکو عبدالرحمان پوترا» ( ، 2003).تونکو در 1317 ش/ 1938 کوشید که تحصیلاتش را در انگلستان کامل کند، اما با وقوع جنگ جهانی دوم (1939ـ 1945) مجبور به بازگشت به کداه شد ( ) «تِونکو عبدالرحمان پوترا» ( ، 2003). در دوران جنگ در سِمتهای گوناگون خدمت کرد، از جمله کارمند عالی‌رتبة محلی، قائم‌مقام دادستان و معاون رئیس دفاع شهری شد و در 1320 ش/ 1941، هم‌زمان با اشغال شدن کداه توسط نیروهای تایلند، مسئولیت آموزش و پرورش دولتی این منطقه را بر عهده گرفت. بعد از جنگ به انگلستان رفت (1325 ش/ 1964) و در 1328 ش/ 1949 از دانشکدة میدل‌تمپل ، در رشتة حقوق فارغ‌التحصیل شد(عبداللّه احمد، ص 13ـ14؛ ) «تونکو عبدالرحمان پوترا» ( ، 2003).تونکو عبدالرحمان‌تی پیش از عرضة غذا آن را می‌چشید. در مدتی که ش ,UK1989,p.14 leader and Malaysia:statesman of Mahathir R.Adshead, اه و مهمانان سر سفره بودند وی در غذاخور در سالهای بعد از جنگ جهانی دوم تحولات چشمگیری در زندگی سیاسی مالایاییها پدید آمد؛ در 1325 ش/1946 بریتانیا پیشنهاد کرد که اتحادیة مالایی، شامل ایالتهای مالایو/ مالایا و سنگاپور، مالاکا * و پنانگ * ،تشکیل‌شود وقدرت سلطان‌نشینها به‌یک‌حکومت‌مرکزی تفویض گردد اما اَشراف ماله با این پیشنهاد مخالفت کردند (آندایا ، ص 255ـ256). در بهمن 1326/ فوریة 1948 طرح فدراسیون مالایا، شامل نُه ایالت مالایو و ایالتهای مالاکا و پنانگ، اجرا شد که در رأس آن کمیسر عالی انگلیس به عنوان نمایندة تاج و تخت انگلیس و سلاطین مالایو قرار داشت (مسائلی، ص 180؛ فیستیه ، ص 129). در همین سالها احزاب سیاسی یکی پس از دیگری شکل گرفتند (انکیلی ، ص 91، 93). تونکو عبدالرحمان در 3 شهریور 1330/ 26 اوت 1951 به ریاست «سازمان ملی مالاییهای متحد * » (آمنو) ــ که در 1325 ش/1946 تأسیس شده بود ــ برگزیده شد (همان، ص 85؛ فیستیه، ص140) و در 1331 ش/ 1952 با جامعة چینیهای مالایا (تأسیس در 1328 ش/1949) ائتلاف کرد. این ائتلاف در انتخابات محلی همان سال پیروز شد و از 124 کرسی مجلس، 94 کرسی را به‌دست آورد. در 1334 ش/1955، همایش هندیهای مالایو نیز به ائتلاف پیوست و این ائتلاف به رهبری تونکو در اولین انتخابات عمومی مجلس فدرال در همان سال به پیروزی بزرگی رسید و 51 کرسی از 52 کرسی مجلس را به دست آورد. تونکو نخست‌وزیر و وزیر کشور شد و در رأس ائتلاف، که نمایندة بخش بزرگی از مردم مالزی بود، برای استقلال کشور تلاش فراوان کرد (آندایا، ص 266ـ269؛ انکیلی، ص 94، 96).بعد از تشکیل فدراسیون مالایا، حزب کمونیست مالایا ــ که در دهة 1320 ش/1940 مقاومت ضد ژاپنی را ترتیب داده بود و عمدتاً کارگران چینی از آن حمایت می‌کردند ــ بر ضد فدراسیون جدید و نفوذ مستمر دولت انگلستان که حامی فدراسیون بود، جنبش چریکی به راه انداخت (لاپیدوس، ص 770).تونکو، ضمن محکوم کردن جنایاتی که در مخالفت با دولت انجام می‌شد، تلاش کرد از راههای مسالمت‌آمیز به اعمال تروریستی کمونیستها پایان دهد (لیم، ص 143؛ انکیلی، ص 153). در 17 شهریور 1334/ 9 سپتامبر 1955، وی کمونیستهایی را که تسلیم دولت شده بودند، عفو کرد (عبداللّه احمد، ص 19ـ 20). در دی/ دسامبر همان سال سه تن از رهبران حزب کمونیست مالایا با حضور تان‌چنگ‌لوک و دیوید مارشال، نخست‌وزیر سنگاپور، با تونکو دیدار و مذاکره کردند. در این مذاکرات رسماً اعلام شد که اگر حزب کمونیست می‌خواهد مجدداً در جامعة مالایایی پذیرفته شود، باید از اهداف خود صرف‌نظر کند و بدون هیچ قید و شرطی سلاح خود را زمین بگذارد، اما رهبران حزب کمونیست نپذیرفتند (آندایا، ص 262ـ263؛ انکیلی، ص 81). از این پس تونکو مصمم به سرکوب کمونیستهای تروریست شد. پنج سال بعد تلاشهای وی و سایر مالایاییها به ثمر رسید و شرایط اضطراری، که کمونیستها ایجاد کرده بودند، پایان یافت ( ) «تونکو عبدالرحمان پوترا» ( ، 2003).در 1335 ش/ 1956، هیئتی به رهبری تونکو برای مذاکره با دولت بریتانیا در باب استقلال مالایا به لندن رفت و موفق شد دولت انگلیس را برای تعیین تاریخ استقلال مالایا قانع کند (انکیلی، ص 115؛ سوپیه ، ص 113ـ117). در تاریخ مقرر (9 شهریور 1336/31 اوت 1957) تونکو استقلال مالایا را اعلام کرد (سنیب سعید، ص 87؛ میلن و ماوزی، ص 5).در 1340 ش/ 1961، تونکو پیشنهاد کرد فدراسیون گسترده‌تری ــ که علاوه بر شبه‌جزیرة مالایا، شامل سنگاپور و ایالات بورنئو (از جمله برونی * / برونئی) گردد ــ تشکیل شود. در این‌باره وی از 1336 ش/1957 به رایزنی با سنگاپور، برونی و سراواک پرداخته بود (سوپیه؛ سنیب سعید، جاهای متعدد). پیشنهاد تونکو واکنشهای متفاوتی به دنبال داشت: دولت انگلیس از آن حمایت کرد زیرا معتقد بود که سنگاپور و دیگر مناطق تحت‌الحمایة انگلیس، همچون سراواک و بورنئوی شمالی (صباح * / سابا )، بعد از خروج انگلیس، توانایی استقلال اقتصادی و سیاسی ندارند. در مالایا و سنگاپور نیز از این پیشنهاد استقبال گسترده‌ای شد اما بلافاصله فیلیپین، که ادعای مالکیت صباح را داشت، مخالفت کرد. در اندونزی نیز احمد سوکارنو * و حزب کمونیست، این پیشنهاد را توطئة استعمار نو خواندند (انکیلی، ص 152؛ سوپیه، ص 137ـ139؛ آندایا، ص 270). هم‌زمان، تونکو مذاکره با انگلستان را برای تشکیل فدراسیون مالزی ادامه داد و در 18 تیر 1341/ 9 ژوئیه 1962 موافقتنامه‌ای با انگلیس به امضا رساند که در آن تاریخ تشکیل فدراسیون مالزی 30 مرداد 1342/ 21 اوت 1963 تعیین شده بود. به دنبال اعلام این موافقتنامه، سوکارنو تهدید به برخورد نظامی کرد اما با وساطت فیلیپین، سوکارنو و تونکو به منظور جلوگیری از برخورد نظامی، از 30 ژوئیه تا 5 اوت در مانیل با یکدیگر ملاقات کردند و تونکو موافقت کرد که تشکیل فدراسیون را دو هفته به تعویق اندازد تا در این مدت، هیئت اعزامی سازمان ملل متحد از مردم سراواک و صباح در مورد تشکیل فدراسیون نظرسنجی کند (مسائلی، ص 182ـ183؛ مینز ، ص 313ـ314). هیئت اعزامی گزارش داد که دو سوم مردم این مناطق خواهان پیوستن به فدراسیون مالزی‌اند، اما برونی در آخرین لحظات انصراف داد و به این ترتیب، در 25 شهریور 1342/ 16 سپتامبر 1963 کشور مالزی، شامل ایالات سنگاپور و سراواک و صباح، تشکیل شد (مسائلی، ص 183؛ ) کتاب سال جهان اروپا 1999 ( ، ج 2، ص 2307؛ سنیب سعید، ص 103).در 1343 ش/ ژوئیه 1964 در سنگاپور میان مالایاییها و چینیها درگیری صورت گرفت که در نتیجة آن 22 تن کشته و پانصد تن زخمی شدند. تونکو این شورشها را به عوامل اندونزیایی نسبت داد. در این هنگام لی‌کوان‌یو ، رهبر حزب اقدام خلق با گرایش سوسیالیستی که در انتخابات 1338 ش/ 1959 سنگاپور به پیروزی رسیده بود، می‌کوشید که سنگاپور را از فدراسیون جدا کند. در مرداد 1344/ اوت 1965، تونکو پس از سیزده ماه اقامت در خارج از مالزی و ملاقات مخفی با لی‌کوان‌یو و اعضای کابینة فدرال و کابینة سنگاپور، شرایط خروج آزاد سنگاپور را از فدراسیون فراهم ساخت و در 18 مرداد 1344/ 9 اوت 1965 سنگاپور کشوری مستقل شد (میلن و ماوزی، ص 19ـ20؛ سوپیه، ص 183ـ212؛ ) کتاب سال جهان اروپا 1999 ( ، همانجا).فدراسیون در دوران رهبری تونکو با مشکلاتی مانندِ جبهه‌گیریهای اندونزی، ادعای ارضی فیلیپین نسبت به صباح، جدایی سنگاپور، اصرار برونی برای خودمختاری و اختلافهای قومی مواجه بود. تلاش دولت ائتلافی برای غلبه بر تهدیدهای خارجی، موقتاً مانع از بروز اختلافها و تعارضهای قومی در درون جامعة مالزی شد (آندایا، ص 277؛ لیم، ص 197). انتخابات ایالتی و فدرال 1348 ش/ 1969، در مالزی تحولاتی ایجاد کرد. در نتیجة این انتخابات، ائتلاف به رهبری تونکو، در مقایسه با انتخابات 1343 ش/ 1964، حدود 26% کرسیهای خود را در مجلس از دست داد. در میان ائتلاف، جامعة چینیهای مالایا کرسیهای بیشتری از دست داد. این امر دو باره اختلافات نژادی را در مالزی بر انگیخت که اوج آن شورشها و برخوردهای قومی خونین 23 اردیبهشت 1348/ 13 مه 1969 بود. دولت بعد از چند روز موفق به ادارة اوضاع شد (کامبر ، ص 51ـ71؛ آندایا، ص280ـ281).به دنبال این حوادث، تونکو در 31 شهریور 1349/ 22 سپتامبر 1970 استعفا کرد و تون عبدالرزاق نخست‌وزیر مالزی شد ( ) کتاب سال جهان اروپا 1999 ( ، همانجا؛ عبداللّه احمد، ص 139).در 1350 ش/1971 تونکو اولین دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی شد و تا 1353 ش/1974 در این سمت باقی‌ماند. وی در این مقام ضمن توجه به مشکلات مسلمانان فیلیپین با آنها که درگیر مبارزه‌ای خونین با دولت فیلیپین برای کسب خودمختاری شده بودند ابراز همدردی کرد (توکلی، ص 169؛ نایر، ص60؛ سازمان کنفرانس اسلامی، ص 15).تونکو بعد از کناره‌گیری از قدرت، اوقاتش را صرف امور خیریه و مطالعات علمی کرد و در مقالات و کتابها و سخنرانیهای خود بر اهمیت وحدت ملی، تساهل و تسامح مذهبی تأکید نمود. او در 15 آذر 1369/ 6 دسامبر 1990 درگذشت (میلن و ماوزی، ص 7؛ صالحه‌حسن، ص 207).تونکو در تاریخ مالزی و منطقة جنوب‌شرق آسیا جایگاه ویژه‌ای دارد تا به آن پایه که او را پدر استقلال مالزی می‌نامند و از مؤسسان سازمان کشورهای آسیای جنوب شرقی (آسه‌آن) می‌دانند. در دوران نخست‌وزیری تونکو، سیاست خارجی مالزی به کشورهای غربی، بویژه انگلستان و کشورهای مشترک‌المنافع، گرایش یافت. تونکو برای تقویت مناسبات مالزی با کشورهای هم‌جوار تلاش کرد. همچنین بسیار تمایل داشت تا با کشورهای اسلامی رابطه برقرار سازد. وی در قبال تحولات جهان اسلام، بویژه بحران فلسطین، واکنش نشان می‌داد. او با کمونیسم بسیار مخالف بود چنانکه تا 1346 ش/1967، که شرایط بین‌المللی لزوم برقراری ارتباط را ایجاب می‌کرد، مالزی با هیچ کشور کمونیستی رابطه برقرار نکرد (عبداللّه احمد، ص20، 28، 117، چکیده، ص I ؛ نایر، ص 56). تونکو در 1339ش/1960 انجمن خیریة اسلامی مالزی (پرکیم) را به عنوان سازمانی دینی و عرضه‌کنندة خدمات اجتماعی تأسیس کرد که هدف اصلی آن ترویج اسلام برای ایجاد جامعه‌ای اسلامی متشکل از اقوام متعدد بود ( رجوع کنید به پرکیم * ).تونکو برای روزنامة استار سرمقاله می‌نوشت (مصطفی انور، ص 149). از جمله کتابهای اوست: ) دیدگاهها ( ، ) سیزده‌مه، قبل و بعد از آن ( (کامبر، ص 119)، ) مبادا فراموش کنیم ( ، ) مسائل کنونی در سیاست مالزی ( ، ) بیداریهای سیاسی ( ، ) زمانهای پرتب و تاب ( ، ) چیزی برای یادآوری ( ، ) مسئله‌ای مصلحتی ( ( ) «تونکو عبدالرحمان پوترا» ( ).منابع: محمدکاظم توکلی، مسلمانان مورو: تاریخ اجتماعی مسلمانان جنوب فیلیپین ، تهران 1362 ش؛ سازمان کنفرانس اسلامی، مباحث کشورها و سازمانهای بین‌المللی، ادارة مجامع اسلامی، منطقه‌ای و غیر متعهدها ، تهران 1373 ش؛ پیرفیستیه، سنگاپور و مالزی ، ترجمة علی‌اصغر سروش، تهران 1345 ش؛ محمود مسائلی، مالزی ، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، 1372 ش؛Datuk Abdullah Ahmad, Tengku Abdul Rahman and Malaysia's foreign policy 1963-1970 , Kuala Lumpur 1985; Barbara Watson Andaya and Leonard Y. Andaya, A history of Malaysia , London 1986; Leon Comber, 13 May 1969: a historical survay of Sino-Malay relations , Kuala Lumpur 1983; The Europa world yearbook 1999 , London: Europa Publications, 1999; Ira M.Lapidus, A history of Islamic societies , Cambridge 1991; Kit Siang Lim, Malaysia: crisis of identity , Kuala Lumpur 1986; Gordon Paul Means, Malaysian politics , London 1976; R.S. Milne and Diane K.Mauzy, Malaysian politics under Mahathir , London 1999; Shanti Nair, Islam in Malaysian foreign policy , London 1997; James P. Ongkili, Nation building in Malaysia 1946-1974 , Oxford 1985; Saliha Hassan, "Political non-governmental organizations: ideals and realities", in Democracy in Malaysia: discourses and Practices ,ed. Francis Loh Kok Wah and Khoo Boo Teik, Surrey: Curzon, 2002; Sanib Said, Malay politics in Sarawak 1946-1966: the Search for unity and political ascendancy , New York 1985; Mohamed Noordin Sopiee, From Malayan union to Singapore separation: political unification in the Malaysia region 1945-65 , Kuala Lampur 1974; "Tunku Abdul Rahman Putra", Tunku Abdul Rahman Putra. ]Online[. Available: http://www.rmaf. org.ph.htm ]11 April 2003[.
