تونسیالاءیادی ، علیبن محمد ، شاعر دربار فاطمی در قرن چهارم. از تاریخ ولادت او اطلاعی در دست نیست. اصل و نسب وی عرب (منسوب به اِیاد، شاخهای از قبایل عرب قحطانی) بودند. وی در شهر تونس متولد شد و در آنجا رشد کرد. سپس به شهر مهدیه، رفت و در آنجا از شاعران و مداحان قائم (خلیفة دوم فاطمی، حک : 322ـ334) و منصور (خلیفة سوم فاطمی، حک : 334ـ341) شد (دواداری، ج 6، ص 117ـ 118؛ نَیفَر، ج 1، ص 114؛ د. اسلام ، چاپ دوم، تکملة 1ـ2، ذیل «علیبن محمد التونسی الایادی»؛ کحّاله، ج 1، ص 52). دورة مُعزّ، خلیفة چهارم (341ـ 365)، را نیز درک کرد و برای او مدحیهای سرود (حُصری، ج 1، ص 233ـ234؛ ابنرشیق، 1972، ص 102؛ نیفر، همانجا). تونسی در لشکرکشی معزّ به قیروان از همراهی با او بازماند و زمانی که خواست به سپاهیان وی بپیوندد، در سرزمین روم اسیر و سپس آزاد شد (ابنرشیق، 1972، ص 102ـ103).تونسی در سرودن اشعارِ خوب شهرت داشت و از دیگر مداحان خلفای فاطمی برتری یافت (دواداری، ج 6، ص 253ـ 254؛ نیفر، همانجا). به نوشتة نیفر (همانجا)، او از شعرای نامدار و در مغرب اسلامی مانند مُتَنَبّی در مشرق بود. شهرت تونسی در زمان خودِ او به اندلس رسید تا آنجا که محمدبن هانیاندلسی/ ابنهانی اندلسی * (متوفی 362)، شاعر بزرگ مغربی که در سفرش به افریقا شاعران، از جمله تونسی، او را هجو کرده بودند، ادعا نمود که فقط به هجائیة وی پاسخ خواهد داد. به نوشتة تونسی، ابنهانی با این بیان نه تنها به او شرافت بخشیده، بلکه او را همطراز خود خوانده است (ابنرشیق، 1401، ج 1، ص 111).از تونسی سرودة کاملی بهجا نمانده است. از طولانیترین و بهترین اشعار باقیمانده از وی، قصیدهای در وصف ناوگان جنگی امیرقائم است که در عین روانی و بیان جزئیات، شامل تشبیهاتی غریب است. بخشهایی از آن در منابع گوناگون آمده است ( رجوع کنید به حصری، ج 4، ص 1073ـ1075؛ مَقَّری، ج 4، ص 57ـ 58؛ نیفر، ج 1، ص 115ـ117). اشعاری تغزلی و ابیاتی در وصف طبیعت و اسب نیز از او در دست است ( رجوع کنید بهحصری، ج 2، ص 364، 367ـ 368؛ نیفر، ج 1، ص 114ـ 115). دو قطعه از اشعار وی بر گرایش شیعی او دلالت دارد ( د. اسلام ، همانجا).نیفر (ج 1، ص 114) تاریخ مرگ تونسی را حدود 365 ذکر کرده است.منابع: ابنرشیق، العمدة فی محاسن الشعر و آدابه و نقده ، چاپ محمدمحییالدین عبدالحمید، بیروت 1401/1981؛ همو، قراضةالذهب فی نقد اشعار العرب ، چاپ شاذلی بویحیی، تونس 1972؛ ابراهیمبن علی حصری، زهرالا´داب و ثمر الالباب ، چاپ محمد محییالدین عبدالحمید، بیروت: دارالجیل، [ بیتا. ] ؛ ابوبکربن عبداللّه دواداری، کنزالدّرر و جامعالغرر ، ج 6، چاپ صلاحالدین منجد، قاهره 1380/ 1961؛ عمررضا کحّاله، معجم قبائلالعرب القدیمة و الحدیثة ، بیروت 1402/1982؛ احمدبن محمد مقّری، نفحالطیب ، چاپ احسان عباس، بیروت 1388/ 1968؛ محمد نیفر، عنوان الاریب عمّا نشأ بالبلاد التونسیة من عالم ادیب ، تذییل و استدراک علی نیفر، بیروت 1996؛EI 2 , suppl. fascs. 1-2, Leiden 1980, s.v. " ـ Al ¦â B . Muh ¤ammad A l-Tu ¦nis ¦â A l-Iya ¦d ¦â" (by M. Yalaoui).
