توفیق‌پاشا، احمد ، وزیر امورخارجه و آخرین صدراعظم عثمانی. در 1261 در اُسکُدار، از توابع استانبول، به دنیا آمد. از خانواده‌ای اصیل و توانگر بود که تبارشان به خانزاده‌های کریمه می‌رسید. پس از تحصیلات مقدماتی به مدرسة نظام رفت. افسر سواره‌نظام بود که از ارتش کناره گرفت و وارد دایرة ترجمة باب عالی [ رجوع کنید بهترجمان * ] شد. در پرتو شایستگی، پشتکار و تلاش، در اندک زمانی، ترقی کرد. از 1289 تا 1313 از طرف وزارت امورخارجه در سفارتخانه‌های عثمانی در رم، وین، برلین، آتن و پترزبورگ سِمت دبیر دومی و کارداری داشت. توفیق‌پاشا در مدت چهارده سال خدمت در سمت وزارت امورخارجه اعتماد و تقدیر سلطان عبدالحمید دوم را جلب کرد، تا آنجا که در 1326، علاوه بر سمت وزارت، عضویت مجلس اعیان نیز به او اعطا شد اما در پی استعفای کامل پاشای قبرسی و سقوط دولت در صفر 1327، توفیق‌پاشا نیز از سمت خود برکنار گردید. اندکی بعد، به سفارت لندن منصوب شد. در این زمان، در پی وقایع 8 ربیع‌الاول، حکومت دچار بحران شد و چون توفیق‌پاشا شخصی درستکار، بی‌طرف، فارغ از وابستگی به احزاب و مورد اعتماد همگان بود، مأمور تشکیل دولت جدید گردید (22 ربیع‌الاول 1327). وی با معزول شدن سلطان‌عبدالحمید دوم و به سلطنت رسیدن محمد پنجم در 15 ربیع‌الا´خر از صدارت برکنار شد و بار دوم به عنوان سفیر عثمانی به انگلستان اعزام گردید و تا آغاز جنگ جهانی اول در 1332/ 1914 در همان سمت باقی ماند.پس از پایان گرفتن جنگ، به جای طلعت‌پاشا، مأمور تشکیل کابینه شد، اما به سبب مداخلات مستمر حزب اتحاد و ترقی این مأموریت را نپذیرفت؛ در عوض، پس از امضای پیمان ترک مخاصمة مندرس [ میان متفقین و عثمانی ] از سوی وحیدالدین [ = محمد ششم ] ، سلطان جدید، و در پی استعفای عزّت‌پاشا، به جای وی به صدارت رسید (5 محرّم 1337/ 11 اکتبر 1918). در دومین روز صدارت وی، نیروی دریایی متفقین وارد استانبول شد و شهر را اشغال کرد. سلطان نیز به دلایل گوناگون و اصرار متفقین، مجلس را منحل کرد. در پی آن، توفیق‌پاشا نیز به‌سبب تغییراتی که می‌خواست در کابینه بدهد از کار برکنار شد ولی اندکی بعد بار دیگر برای تشکیل کابینه مأموریت یافت. او با اینکه اعضای کابینه را به دلخواه برگزید، توفیقی به دست نیاورد و مجبور به استعفا شد و صدارت را به دامادْ فریدپاشا واگذار کرد (9 ربیع‌الا´خر 1337). توفیق‌پاشا بعد از آن به مدت دو سال ریاست مجلس اعیان و نمایندگی در اجلاس صلح پاریس را به عهده داشت و سرانجام در 7 صفر 1339، پس از دامادْ فریدپاشا، آخرین کابینة دولت عثمانی را تشکیل داد.توفیق‌پاشا، به نمایندگی حکومت عثمانی از استانبول، در کنار نمایندگان آنکارا، در اجلاس لندن (از جمادی‌الا´خرة 1339/ 27 فوریة 1921 تا 2 رجب/ 12 مارس همان سال) که به مناسبت پیروزی ترکها در جنگ استقلال (ملی مجادله ) برگزار شده بود، شرکت کرد، ولی با واگذاری نوبت سخنرانی خود به نمایندگان آنکارا حمایتش را از آنان اعلام داشت، و پس از رانده شدن کامل دشمن [ عوامل حکومت استانبول، متفقین، بخصوص یونان ] از آناطولی، که به پیروزی نهایی و قطعی ترکها در جنگ استقلال و الغای سلطنت عثمانی انجامید (10 مهر 1301/ اول نوامبر 1922)، بلافاصله از سمت خود کناره گرفت و امور دولت را در اختیار رفعت‌پاشا، نمایندة حکومت آنکارا، گذاشت.توفیق‌پاشا، که با وقفه‌های کوتاه چهار بار به صدارت رسیده بود، در مجموع دوسال‌ونیم صدارت کرد و در 17 مهر 1315/ 2 شعبان 1355 درگذشت. نخستین دورة صدراعظمی توفیق‌پاشا ــ که 21 روز طول کشید ــ مصادف بود با معزول شدن عبدالحمید از سلطنت. در دومین دورة صدارت او، نیروهای دریایی متفقین استانبول را اشغال کردند و آخرین دورة صدراعظمی او نیز مصادف بود با سقوط حکومت و الغای سلطنت عثمانی؛ ازینرو برخی محافل این وقایع را به بداقبالی یا بدقدمی او نسبت داده‌اند. توفیق‌پاشا شریف، در وظایف دولتی بسیار امین، در سلوک اجتماعی شکیبا، در گفتار صریح‌اللهجه و نزد عموم مردم محترم و معتمد بود. به‌سبب همین مزایا بود که در بحرانیترین زمانها به صدارت منصوب می‌شد.خاطرات توفیق‌پاشا را نوه‌اش، شفیق اکدای ، همراه با تحقیقات وسیعی در بارة زندگی او، به نام ) پدربزرگ من، احمد توفیق‌پاشا، آخرین صدراعظم ( منتشر کرده است (استانبول 1986).منابع: لطفی سیماوی، سلطان محمدرشاد خانک و خلفنک سراینده کوردکلرم ، استانبول 1340؛I smail Hami Dani ímend. I zahl Osmanl Tarihi Kronolojisi , V , Istanbul 1971, 106; Mahmud Kema ªl I nal, Osmanl Devrinde Son Sadr azamlar , I-IV , Istanbul 1940-1953, III , 1704-1712, IV , 1713-1762; Ar âI nan, "Son Sadra ªzam Tevfik Pa ía ve Og §ullar â", Tarih ve Toplum , no. 5 (1984), 55-60, no. 6,17-23, no.7,50,54; Ali Fuad Tدrkgeldi, Gخrدp I íittiklerim , Ankara 1951, 27-32, 163-182.
