توسعة اسلامی ، بانک ، نهادی مالی ـ اعتباری وابسته به سازمان کنفرانس اسلامی برای سرمایه‌گذاری و کمک به توسعة اقتصادی و اجتماعی کشورهای عضو و اقلیتهای مسلمان در کشورهای غیراسلامی بر اساس اصول شریعت. در پی بیانیة وزرای خارجة کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی در جدّه (1352 ش/1973) و اجلاس وزرای دارایی کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی (23 ذیقعده 1393/ 18 دسامبر 1973) در همانجا، موافقتنامة تأسیس بانک توسعة اسلامی به تصویب رسید. جلسة افتتاحیه هیئت عامل در 4 مرداد 1354/ 26 ژوئیة 1975 برگزار شد و بانک در 15 شوال 1395/ 20 اکتبر 1975 (بانک توسعة اسلامی، 1992؛ البنک الاسلامی للتنمیة، ص 9؛ محمود احمد مهدی، ص 132) کار خود را با 22 عضو آغاز کرد و اعضای آن تا 1382 ش/ 2003 به 55 عضو افزایش یافت ( رجوع کنید به جدول 1).هدف بانک، کمک به توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورهای عضو و اقلیتهای مسلمان در کشورهای غیراسلامی است (بانک توسعة اسلامی، 1975، مادّة 1).اختیارات و وظایف این بانک عبارت‌اند از: مشارکت در طرحهای مولد مؤسسه‌های کشورهای عضو، سرمایه‌گذاری در طرحهای زیربنایی اقتصادی یا اجتماعی در این کشورها به شیوة مشارکت یا سایر ترتیبات مالی، اعطای وام به طرحهای مولد در بخش خصوصی یا دولتی، تأسیس و ادارة صندوقهای ویژه‌ای در جهت اهداف خود ( رجوع کنید به ادامة مقاله)، توسعة تجارت خارجی کشورهای عضو و اعطای کمک فنی به کشورهای عضو. بانک همچنین مجاز به پذیرش سپرده و جابجایی منابع مالی بر اساس اصول اسلامی است (همان، مادّة 2).بانک توسعة اسلامی از سه بخش هیئت عامل، هیئت مدیرة اجرایی و ریاست بانک تشکیل شده است. در هیئت عامل ــ که عالیترین رکن بانک است ــ هر کشور یک عضو دارد که غالباً از وزرای آن کشورند. هیئت عامل سالی یک بار برای بررسی فعالیتهای بانک و تصمیم‌گیری در بارة سیاستهای آینده تشکیل جلسه می‌دهد. هیئت مدیرة اجرایی از یازده عضو تشکیل شده است؛ پنج عضو آن، کشورهای دارای بیشترین سهم در سرمایة بانک (در حال حاضر: عربستان سعودی، لیبی، ایران، مصر، ترکیه) هستند و یک عضو دارند و شش عضو دیگر را سایر, Djadde 1992 Information bulletin The Islamic Development Bank,کاربرگة 290نشانة بانک توسعة اسلامی‌کشورهای عضو انتخاب می‌کنند. دورة عضویت کشورهای منتخب سه ساله است. هیئت عامل، رئیس بانک را ــ که رئیس هیئت مدیرة اجرایی و مسئول نظارت بر اجرای مصوبات آن نیز می‌باشد ــ برای یک دورة پنج‌ساله انتخاب می‌کند (همان، مواد26ـ 35؛ برای آگاهی بیشتر در بارة میزان و درصد سهم اعضا در بانک رجوع کنید بهجدول 1). دفتر مرکزی بانک در شهر جدّه در عربستان سعودی است و سه دفتر منطقه‌ای نیز در رباطِ مراکش، کوالالامپورِ مالزی و آلماتیِ (آلما آتا) قزاقستان دارد (البنک‌الاسلامی للتنمیة، ص 10). اساسنامة بانک به آن اجازه می‌دهد که برحسب نیاز، با سرمایة اولیه خود مؤسسات دیگری ایجاد کند ( رجوع کنید به مادّة 2). بر این اساس این بانک برای افزایش بهره‌وری و تخصصی کردن امور، بتدریج شرکتها و مؤسسات متعددی ایجاد کرد؛ مجموعة این مؤسسات را «گروه بانک توسعه اسلامی» می‌گویند.گروه بانک توسعة اسلامی مشتمل است بر مؤسسة آموزش و پژوهش اسلامی ، شرکت سهامی اسلامی برای توسعة بخش خصوصی ، طرح اضاحی ، مرکز بین‌المللی کشاورزی در زیستْشور ، صندوق واحد سرمایه‌گذاری ، شرکت‌اسلامی برای بیمة سرمایه‌گذاری و اعتبار صادراتی ، صندوق امور زیربنایی و پرتفوی (سبد داراییِ مالی) بانکهای اسلامی ( رجوع کنید بهادامة مقاله).سرمایة اولیه بانک دو میلیارد دینار اسلامی (واحد محاسبة بانک توسعة اسلامی و معادل ارزش یک اس. دی. آر ( حق برداشت ویژه ) صندوق بین‌المللی پول) بود اما در محرّم 1413/ ژوئیة 1992 به شش میلیارد دینار اسلامی افزایش یافت که به ششصد هزار سهم تقسیم شده است (البنک الاسلامی للتنمیة، ص 12؛ افضل‌الرحمان، ج 4، ص 419). تأمین مالی بانک، بدون بهره و با استفاده از روشهایی است که در اسلام مجاز شمرده شده است. با اینکه این بانک مؤسسة خیریه یا بانک تجاری نیست، بیشتر موارد تأمین مالی آن به‌صورت یارانه‌ای است ( ) دایرة‌المعارف جهان اسلام آکسفورد ( ، ذیل "Islamic Development Bank" ). سال مالی بانک، هجری قمری است (بانک توسعة اسلامی، 1421، ص 7).در پی چهار برابر شدن قیمت نفت در 1353 ش/ 1974، بیشتر کشورهای اسلامی در تأمین مالی جهت واردات نفت موردنیاز خود با مشکل جدّی در موازنة پرداختها مواجه شدند. در این اوضاع، بانک توسعة اسلامی پس از آغاز فعالیت، از طریق تأمین مالی کوتاه‌مدت و با استفاده از اصل مرابحه (یا اصل اعتبار در گردش که بر اساس آن بانک سود سرمایه خود را دریافت می‌کند)، نفت یا فرآورده‌های نفتی را از کشور صادر کننده می‌خرید و آن را برمبنای اصل مرابحه به کشور واردکننده می‌فروخت و کشور واردکننده، قیمت نفت را با درصدی اضافه قیمت ، به اقساط به بانک می‌پرداخت ( ) دایرة‌المعارف جهان اسلام آکسفورد ( ، همانجا).یکی از وظایف اصلی بانک توسعة اسلامی، تأمین مالی طرحهای مولد است. طرح پس از تصویب هیئت مدیرة اجرایی وارد مرحلة اجرایی می‌شود و پس از تکمیل، مجدداً بانک آن را ارزیابی می‌کند (بانک توسعة اسلامی، 1418 الف ، ص 7ـ12). راههای تأمین مالی طرح عبارت‌اند از: وام بدون بهره، اجاره، فروش اقساطی، خرید سهم، استصناع، و خطوط اجاره.وام از شیوه‌های تأمین مالی درازمدت است که عمدتاً به طرحهای کشاورزی و زیربنایی اختصاص می‌یابد. به توسعه نیافته‌ترین کشورهای عضو نیز وام با شرایط بسیار آسان و از حسابی ویژه پرداخت می‌شود. بانک به طرحهایی وام می‌دهد که از لحاظ فنی بی‌عیب، از لحاظ اقتصادی پایدار و دارای اولویت برای کشور وام‌گیرنده باشد (همانجا؛ همو، 1999 ج ).در شیوة اجاره، بانک به عنوان اجاره‌دهنده، داراییهای موردنیاز کشور عضو (مستأجر) را خریداری می‌کند و برای زمانی معیّن به مستأجر اجاره می‌دهد و در مقابل، هر شش ماه یک‌بار مبلغ ثابتی اجاره می‌گیرد (همو، 1999 ب ).در شیوة فروش اقساطی ــ که از 1363 ش/ 1984 به کار گرفته شد ــ بانک دارایی ملموس را می‌خرد و آن را با اضافه قیمت می‌فروشد و مبلغ آن را به صورت اقساط، از خریدار می‌گیرد (همو، 2003 ب ).شیوة دیگر، شرکت بانک در سرمایة سهمی شرکتهایی است که منطبق بر شریعت‌اند و بالقوه مولد و سودآورند و احتمال می‌رود که بر توسعة اقتصادی کشورهای عضو تأثیر داشته باشند. بانک همچنین در سرمایة سهمی نهادهای مالی اسلامی کشورهای عضو، به عنوان بخشی از تلاش برای توسعه و تشویق نظام بانکداری اسلامی، مشارکت می‌کند (همانجا).استصناع شیوه‌ای میانْمدت و قراردادی است که به‌موجب آن یک طرف قرارداد، تولید چیزی را طبق مشخصات و قیمت تعیین‌شده و تحویل آن در تاریخی معیّن، تقبل می‌کند. این تولید ممکن است صنعتی، ساختمانی، مونتاژ یا بسته‌بندی باشد. بانک از این طریق به توسعة تواناییهای صنعتی در کشورهای عضو کمک می‌کند، چرا که با این شیوه تجارت کالا و انتقال فنّاوری میان اعضا سرعت می‌یابد و فقدان منابع مالی، مانع از تولید کالاهای سرمایه‌ای نمی‌شود (همانجا).بانک توسعة اسلامی سه شیوة اخیر را در دیگر نهادهای تأمین مالی توسعة ملی و بانکهای اسلامی در کشورهای عضو، بویژه برای تشویق توسعة صنایع متوسط و کوچک و عمدتاً در بخش خصوصی، به‌کار برده است.طبق شیوة خطوط اجاره، بانک توسعة اسلامی یک خط تأمین مالی به مبلغ مشخصی برای نهاد تأمین مالی توسعة ملی یک کشور عضو، تصویب می‌کند و آن نهاد نیز بر اساس آن، طرحهایِ فرعی را به تصویب می‌رساند. بدین‌ترتیب، بر اساس خطوط اجاره، فروش اقساطی و استصناع، بانک نیازهای مالی طرح را تأمین می‌کند (همانجا).یکی دیگر از وظایف اصلی بانک توسعة اسلامی تأمین مالی کمک فنی است. کمک فنی عبارت است از اعطای تجربة فنی برای کمک به آماده‌سازی یا اجرای طرح یا برنامه و همچنین توسعة نهادها یا منابع انسانی. کمک فنی دو نوع است: فعالیتهایی که مستقیماً به طرح وابسته است و فعالیتهای مشورتی. این کمکها به دوصورت جزئی از طرح و عملیات مجزا تأمین مالی می‌شوند (همو، 1999 د ). بانک 4% از بودجة سالانة خود را به این شیوه اختصاص داده است. در حال حاضر کمک فنی بانک علاوه بر طرح، مطالعات بخشی و نهادسازی و تحقیق در فنّاوری پیشرفته و اجرای طرحهای آزمایشی را نیز شامل می‌شود (همو، 1418 ب ، ص 5).از دیگر وظایف اصلی بانک توسعة اسلامی تأمین مالی تجارت است. این کار در دو بخش تأمین مالی واردات و تأمین مالی صادرات به انجام می‌رسد. در بخش تأمین مالی واردات ــ که از 1356 ش/1977 به‌کار گرفته شد ــ بانک ارز مورد نیاز برای واردات توسعه‌ای کشورهای عضو را تأمین می‌کند که بدین وسیله علاوه بر سرمایه‌گذاری وجوه اضافی بانک، تجارت میان کشورهای عضو نیز گسترش می‌یابد. طبق این شیوه، بانک از طریق خرید کالا و فروش آن به دریافت‌کننده به صورت بیع مرابحه، درمقابل اضافه قیمت معقول با ترتیبات پرداخت معوق اقدام می‌کند. کالاهای مشمول تأمین مالی واردات عمدتاً کالاهای توسعه‌ای، همچون نفت‌خام و انواع کود و سیمان، را در بر می‌گیرد (همو، 1419 الف ، ص 5 ـ11). در طرح تأمین مالی صادرات، هدف بانک گسترده‌تر کردن حوزة تجارت و جریان سرمایه میان کشورها و سازمانهای عضو است و بدین‌منظور، بانک، اعتبارات صادراتی و تسهیلاتی برای تأمین سرمایه مطابق با اصول شرعی فراهم نموده است (شرکت اسلامی برای بیمه سرمایه‌گذاری و اعتبار صادراتی، 1418، ص 2).بانک، طبق اساسنامه‌اش ( رجوع کنید به مادّة 1)، به‌منظور توسعة اقتصادی، پیشرفت اجتماعی، بهبود وضع زندگی و حفظ هویت اسلامی جوامع مسلمانِ کشورهای غیرعضو، اقداماتی کرده است، از جمله هیئتهایی به برخی از این جوامع فرستاده تا وضع آموزشی و اجتماعی و اقتصادی آنان را ارزیابی کنند، از مراکز پژوهش اسلامی و فعالیتهای فرهنگی حمایت کرده و با چندین سازمان آموزشی اسلامی همکاری داشته است، به منظور اهدای کمک هزینة تحصیلی به دانشجویان و دانش‌پژوهان جوامع اسلامی در کشورهای غیرعضو، به پنج دانشگاه بین‌المللی اسلامی از طریق وقف کمکهایی کرده و به صندوق نهادها و سازمانهای خیریة کویت در اجرای طرحهای آموزشی اسلامی در سراسر جهان یاری رسانده است (بانک توسعة اسلامی، 1418 ج ، ص 19ـ20؛ همو، 1421، ص160ـ163).فعالیتهای بانک در زمینة وقف از دو بخش علمی و عملی تشکیل می‌شود. در بخش علمی بانک به بررسی مفهوم وقف از دیدگاه جدید پرداخته و کوشیده است آگاهی عمومی را در این زمینه، از طریق تشکیل هم‌اندیشیها و همایشها و کارگاههای آموزشی در کشورهای عضو، افزایش دهد. در بخش عملی نیز از دو راه به مشارکت در سرمایه‌گذاری مستقیم در طرحهای وقفی کشورهای اسلامی پرداخته است. این راهها عبارت‌اند از: مشارکت در طرحهای سرمایه‌گذاری در کنار سازمانها و مؤسسات وقفی کشورهای عضو؛ کمک به تأسیس موقوفات جدید یا اعطای وام قرض‌الحسنه برای توسعة موقوفات موجود، از بودجة کمکهای فنی و مالی. از دیگر برنامه‌های بانک، تدوین کتاب‌شناسی وقف، بررسی تجربة موقوفات و تشکیل بانک اطلاعات وقف است ( رجوع کنید به محمود احمد مهدی، ص133ـ 139).در مجموع، بانک توسعة اسلامی از 1355 تا 1380 ش/ 1976ـ 2001، 373 ، 3 طرح و عملیات تأمین مالی، معادل 93ر193 ، 18 میلیون دینار اسلامی، را تصویب کرده است (بانک توسعة اسلامی، 1421، ص 33).نهادها و مؤسسات وابسته به بانک توسعة اسلامی هر کدام وظیفه‌ای دارند. وظایف مؤسسة آموزش و پژوهش اسلامی (تأسیس در 1360 ش/1981) عبارت است از: سازماندهی و هدایت‌پژوهشها برای کاربرد شریعت در اقتصاد و امورمالی و بانکداری، آموزش و افزایش کارکنان حرفه‌ای در اقتصاد اسلامی، و تأسیس مرکز اطلاعات برای فعالیتهای بانک. رئیس بانک، رئیس مؤسسه نیز هست و با مشورت هیئت مدیرة اجرایی، مدیر مؤسسه را انتخاب می‌کند. مؤسسه سه بخش فنی دارد: بخش اقتصاد اسلامی، توسعه و همکاری؛ بخش مالیه و بانکداری اسلامی؛ بخش آموزش (همو، 1999 الف ).به منظور تشویق سیاست خصوصی‌سازی در اقتصاد کشورهای عضو، بانک توسعة اسلامی، شرکت سهامی اسلامی برای توسعة بخش خصوصی را تأسیس کرد. این شرکت ــ که عملیات خود را از 1378 ش/1999 آغاز کرد ــ نهادی چند جانبه و خصوصی است. مرکز اصلی آن در جدّه است و دفاتر منطقه‌ای نیز دارد. سهامداران آن عبارت‌اند از: بانک توسعة اسلامی (50%)، کشورهای عضو (30%) و مؤسسات مالی عمومی کشورهای عضو (20%). کل سرمایة تصویب شده معادل یک میلیارد دلار است. این شرکت در زمینة تأمین مالی طرحهای متوسط و کوچک بخش خصوصی و کمک به تجهیز منابع مالی ضروری برای عملیات آنها فعالیت می‌کند. همچنین در زمینة مدیریت داراییها و پُرْتْفُویْهای تخصصی و خدمات مشاوره‌ای و کمک فنی به اعضا و بخش خصوصی فعال است (همو، 1421، ص 234ـ 235؛ همو، 2002).طرح اَضاحی برای استفاده از گوشت حیوانات قربانی شده در مراسم حج تمتع، اجرا شد، زیرا غالباً قربانیها بدون‌استفاده در همان جای ذبح رها می‌شدند که تهدیدی برای محیط زیست و بهداشت عمومی بود. بانک توسعة اسلامی در تمامی مراحل فعالیت دارد، از جمله در تهیة گوسفند، ذبح، تمیزکردن، بسته‌بندی و نگهداری (همو، 1421، ص 241).در 1375 ش مرکز بین‌المللی کشاورزی در زیستِشور با تأمین مالی بانک توسعة اسلامی و حمایت مالی صندوق اوپک و صندوق عرب برای توسعة اجتماعی و اقتصادیِ دولت امارات و از طریق وزارت کشاورزی و شیلات و شهرداری دبی تأسیس شد. این مرکز به‌سبب کمیابی آب شیرین، برای ایجاد دانش فنی جدید در کشاورزی آب شور و نیز جمع‌آوری اطلاعات در این زمینه تشکیل شد (همو، 2000).صندوق واحد سرمایه‌گذاری، صندوقی امانی است که در 1368 ش/1989 تأسیس شد و بانک توسعة اسلامی منطبق با مفهومِ اسلامی مُضاربه، مضارب و مدیر و متولی امین صندوق است. صندوق در چارچوب قوانین بانک، دارای استقلال اجرایی و مالی است و دو وظیفه دارد: تجهیز منابع، سرمایه‌گذاری منابع تجهیز شده برای به‌دست آوردن بازدهی کافی. در زمینة تجهیز منابع، صندوق، پس‌اندازهای افراد و مؤسسات سرمایه‌گذار را در طرحهای مولد در کشورهای عضو، سرمایه‌گذاری می‌کندکه علاوه بر مشارکت‌در توسعة‌اقتصادی،امکان‌کسب سود منطبق‌با شریعت را نیز به سرمایه‌گذاران می‌دهد. صندوق، تجهیزات صنعتی، حمل و نقل، ارتباطات دور، تجهیزات نفت، تجهیزات بیمارستانی و از این قبیل را تأمین مالی می‌کند. تا 1380 ش، این صندوق در 101 طرح به صورت مستقیم یا مشترک معادل 26ر877 میلیون دلار امریکا سرمایه‌گذاری کرد (همو، 1421، ص 229ـ230).شرکت اسلامی برای بیمة سرمایه‌گذاری و اعتبار صادراتی وابسته به بانک توسعة اسلامی، با هدف توسعة قلمرو مبادلات تجاری و سرمایه‌گذاری میان کشورهای عضو سازمان کنفرانس اسلامی‌در تیر1373/اوت1994 تأسیس شد. تسهیلاتی‌که شرکت فراهم می‌کند عبارت است از: بیمة اعتبار صادراتی برای جبران صدمات ناشی از مخاطرات بازرگانی (خریدار) یا غیربازرگانی (کشور)؛ بیمة سرمایه‌گذاری در مقابل مخاطرات کشوری همچون محدودیتهای انتقال ارز، مصادره، جنگ، آشوب داخلی و نقض قرارداد از جانب دولت میزبان (شرکت اسلامی برای بیمة سرمایه‌گذاری و اعتبار صادراتی، 1999، ص 15ـ17).صندوق امور زیربنایی، صندوقی است برای کمک به توسعة امور زیر ساختی کشورهای اسلامی، با حمایت بانک توسعة اسلامی (250 میلیون دلار) و تراست دارالمال الاسلامی (دویست میلیون دلار) تأسیس شد. تراست دارالمال ــ که در 1360 ش تأسیس شد ــ در بانکداری اسلامی و بیمة اسلامی و شرکت سرمایه‌گذاری در چهار قارة جهان فعالیت دارد. از جمله وظایف صندوق، ایجاد فرصت برای دولتها و سرمایه‌گذاران خصوصی برای مشارکت در طرحهای زیرساختی سودآور، فراهم نمودن سرمایه‌ها و هدایت آنها و افزایش سرمایه‌گذاری خارجی در امور زیرساختی است. بعضی از بخشهایی که صندوق در آنها سرمایه‌گذاری می‌کند، عبارت‌اند از: نیرو، ارتباطات دور، حمل‌ونقل، انرژی، منابع طبیعی، پتروشیمی، آب (بانک توسعة اسلامی، 2001).بانک توسعة اسلامی به منظور افزایش دسترسی کشورهای عضو به تسهیلات اعتباری کافی برای تأمین نیازهای واردکنندگان و صادرکنندگان و بهره‌برداری از فرصتهای تجارت میان کشورهای اسلامی، پرتفوی بانکهای اسلامی را تأسیس کرد. بدین ترتیب، بیست بانک اسلامی و نهاد مالی در این پرتفوی، مشارکت نمودند. پرتفوی، هیئت شرکایی دارد که شامل پانزده عضو انتخابیِ بانکها و نهادهای مالی بنیانگذار عضو است و سیاستهای کلی پرتفوی را تعیین می‌کند. بانک توسعة اسلامی به‌عنوان مضارب، عملیات پرتفوی را طبق مقررات آن و تصمیمات این هیئت مدیریت می‌کند (همو، 1419 ب ، ص1ـ2).داراییها و بدهیهای پرتفوی به‌طورکامل از داراییها و بدهیهای بانک جداست و سود خالص نیز هر سال میان شرکا توزیع می‌شود. منابع پرتفوی عمدتاً به صادرکنندگان و واردکنندگان بخش خصوصی اعطا می‌شود، هرچند بخشهای دولتی و عمومی نیز تأمین مالی می‌شوند (همانجا).بانکهای اسلامی و نهادهای متعددی در پرتفوی مشارکت دارند، از جمله: بانک توسعة اسلامی، بانک سرمایه‌گذاری البرکة (بحرین)، بانک بین‌المللی اسلامی قطر (دوحه)، بانک اسلامی فیصل مصر (قاهره)، خانة تأمین مالی کویت (کویت)، مصرفُ فیصل‌الاسلامی (بحرین) و بانک اسلامی قطر (دوحه؛ رجوع کنید به همان، ص 1ـ9).جمهوری اسلامی ایران با تصویب مجلس شورای اسلامی در بهمن 1366 و تصویب هیئت عامل بانک توسعة اسلامی در 3 اسفند 1367، با سرمایه‌ای معادل 5ر2 میلیون دینار اسلامی (حداقل سرمایه برای عضویت) به عضویت بانک توسعة اسلامی در آمد (ایران. قوانین و احکام، ص 928). تا 1383 ش سرمایة ایران به 51ر694 میلیون دینار اسلامی رسید ( رجوع کنید بهجدول 1). از ابتدای عضویت ایران تا 1380ش، بانک توسعة‌اسلامی تسهیلاتِ مندرج در جدول 2 را برای جمهوری اسلامی ایران تصویب کرده است.جدول 1تاریخ عضویت و پذیره‌نویسی کشورهای عضو بانک توسعة اسلامی‌ردیف اعضای‌بانک مبلغ پذیره‌نویسی درصد (واحد: میلیون دیناراسلامی)1 آذربایجان 76ر9 35ر12 آلبانی 50ر2 03ر03 اردن 47ر39 18ر04 ازبکستان5 افغانستان 00ر5 07ر06 الجزایر 26ر124 72ر17 امارات‌متحدة‌عربی 67ر561 76ر78 اندونزی 26ر124 72ر19 اوگاندا 41ر12 17ر010 ایران 51ر694 59ر911 بحرین 89ر13 19ر012 برونی/برونئی دارالسلام 63ر24 34ر013 بنگلادش 82ر97 35ر114 بنین 76ر9 13ر015 بورکینافاسو 63ر24 34ر016 پاکستان 59ر246 41ر317 تاجیکستان 96ر4 07ر018 ترکمنستان 50ر2 03ر019 ترکیه 05ر626 65ر820 توگو 96ر4 07ر021 تونس 55ر19 27ر022 جیبوتی 50ر2 03ر023 چاد 76ر9 13ر024 ساحل عاج 50ر2 03ر025 سنگال 65ر24 34ر026 سودان 07ر39 54ر027 سورینام 96ر4 07ر028 سوریه 92ر9 14ر0بانک توسعة اسلامی، 2003 الف ردیف اعضای‌بانک مبلغ پذیره‌نویسی درصد (واحد: میلیون دیناراسلامی)29 سومالی 50ر2 03ر030 سیرالئون 50ر2 03ر031 عراق 05ر13 23ر032 عربستان سعودی 87ر1987 33ر2733 عمان 35ر27 38ر034 فلسطین 85ر9 14ر035 قرقیزستان 50ر2 03ر036 قزاقستان 96ر4 07ر037 قطر 70ر97 35ر138 کامرون 63ر24 34ر039 کومور 50ر2 03ر040 کویت 64ر496 86ر641 گابن 77ر14 20ر042 گامبیا 96ر4 07ر043 گینه 63ر24 34ر044 گینه بیسائو 96ر4 07ر045 لبنان 76ر9 13ر046 لیبی 79ر793 96ر1047 مالدیوی 50ر2 03ر048 مالزی 89ر157 18ر249 مالی 76ر9 13ر050 مصر 84ر686 48ر951 مغرب 24ر49 68ر052 موریتانی 76ر9 13ر053 موزامبیک 96ر4 07ر054 نیجر 41ر12 17ر055 یمن 24ر49 68ر0جدول 2تسهیلات بانک توسعة اسلامی برای جمهوری اسلامی ایران از 1367 تا 1380 ش‌بانک توسعة اسلامی، 1421، ص 28ـ29عنوان تعداد میلیون دینار اسلامی میلیون دلار امریکااجاره 3 100ر51 35ر71 فروش اقساطی 4 23ر44 59ر61 خطوط تأمین مالی 2 50ر17 25ر24 تأمین مالی تجارت 51 41ر405 00ر625 کمک‌ویژة‌بلاعوض(صندوق وقف) 6 29ر10 50ر13منابع: ایران. قوانین و احکام، مجموعه قوانین سال 1366 ، تهران: روزنامة رسمی کشور، [ بی‌تا. ] ؛ البنک الاسلامی للتنمیة، اربعة و عشرون عاما فی خدمة التنمیة لصالح الامة الاسلامیة: 1395ـ1419 ه ( 1975ـ 1998 م )، جده 1999؛ محموداحمد مهدی، «نقش بانک توسعة اسلامی در بهره‌وری موقوفات»، وقف: میراث جاویدان ، سال 7، ش 3 (پاییز 1378)؛Afsalur Rahman, Economic doctrines of Islam , London 1979; The Islamic Corporation for the Insurance of Investment and Export Credit (ICIEC), Annual report 1418 H ) June 1997- May 1998 ) , ]s.l.[: ICIEC, ]1999[; idem, Investment insurance services for Islamic countries , ]s.l.[; ICIEC, 1418/1998; Islamic Development Bank, Articles of agreement ,Djadde ]1975[; idem, Information bulletin , Djadde 1992; idem, The IDB project cycle , Djadde 1418a; idem, Policies and procedures for utilizing technical assistance ) T.A. ), Djadde 1418b; idem, Special assistance operations , Djadde 1418c; idem, Import trade financing operations ) ITFO ) guidelines , Djadde 1419a; idem, Islamic Banks' Portfolio: information bulletin on utilization of financing facilities provided by the Islamic Banks' Portfolio managed by Islamic Development Bank , Djadde 1419b; idem, "Islamic Research and Training Institute (IRTI)", IRTI Website , 1999a. ]Online[. Available: http://www.irti.org/ introduction. htm. ]28 May 2004[; idem, "Leasing", The Islamic Development Bank Website , 1999b. ]Online[. Available: http://www.isdb. org/english- docs/ idb-home/ MF Leasing. htm. ]28 May 2004[; idem, "Loan financing", The Islamic Development Bank Website , 1999c. ]Online[. Available: http://www.isdb. org/english- docs/ idb-home/MF Loan Home. htm.]28 May 2004[; idem, "Technical assistance", The Islamic Development Bank Website , 1999d. ]Online[. Available: http://www. isdb.org/ english-docs/ idb-home/ MF Tec Ass-Home. htm. ]28 May 2004[; idem, "International Center for Biosaline Agriculture", International Center for Biosaline Agriculture Website , 2000. ]Online[. Available: http://www. biosaline. org/ about. htm. ]28 May 2004[; idem, Annual report , Djadde 1421/2000-2001; idem, "IDB Infrastructure Fund", The Islamic Development Bank Website , 20 Mar. 2001. ]Online[. Available: http://www.isdb.org/ english docs/fun home. htm. ]28 May 2004[; idem, "Islamic Corporation for the Development of Private Sector (ICD)", The Islamic Development Bank Website , 2002. ]Online[. Available: http://www.icdidb. com ]28 May 2004[; idem, "IDB member countries", The Islamic Development Bank Website , 2003a. ]Online[. Available: http://www.isdb.org/ english-docs/ idb-home/IDB - M- C. htm. ]28 May 2004[; idem, "Modes of financing", The Islamic Development Bank Website , 2003b. ]Online[. Available: http://www. isdb.org/ english-docs/ idb-home/ modefin. htm. ]28 May 2004[; The Oxford encyclopedia of the modern Islamic world , ed. John L. Esposito, New York 1995, s.v. "Islamic Development Bank" (by Rodney Wilson).
