توزوک ، واژه‌ای ترکی به معنای نظم و ترتیب و سلسله مراتبی که فرمانروا یا فرمانده نظامی برای لشکریان و سازمانهای وابسته اعمال می‌کرد و نیز سرعنوانِ کتابهایی از دورة سلاطین گورکانی هند. توزوک از «توز» ترکی به معنای آراستن و منظم کردن است. این واژه به صورتهای تُزُک، تُزوک و توزُک نیز ضبط شده است (استرآبادی، ص 116؛ دهلوی؛ قدری؛ غیاث‌الدین رامپوری، ذیل «توزک»؛ فیروزالدین، ذیل «تزک»). در برخی از لغتنامه‌ها و متون تاریخی ترکی، توزوک با توره به معنای نظم و قانون به کار رفته است (تیمورگورکان، ص 176، 198، 202؛ قدری، ذیل «تورا»). در اردو همراه احتشام به معنای شأن و شوکت می‌آید (دهلوی؛ فیروزالدین، همانجاها). توزوک در بابرنامه همراه قاعده، ضبط و ربط، مضبوط و نظایر آن آمده است ( رجوع کنید به بابر، ج 1، ص 19ـ20، 34، 38، 327). در این اثر ( رجوع کنید به ج1، ص 149) همچنین به تزوک چنگیزخان (متوفی 624) اشاره شده که تا زمان بابر (متوفی 937) ادامه داشته است.از دورة تیموری به بعد کتابهایی با عنوان تزوک یا تزوکات ویژة برخی از سلاطین گورکانی هند نوشته شد. می‌توان احتمال داد اطلاق نام تزوکات بر این کتابها از آنرو بوده است که این آثار علاوه بر شرح‌حال هر پادشاه و فرمانروا، مشتمل بر قواعد و قوانینی (تزوکاتی) است که او وضع کرده بوده است. از جملة تزوکات اینهاست:1) تزوکات یا واقعات یا ملفوظات تیموری ، منسوب به تیمور گورکانی که نسخة فارسی آن در قرن دوازدهم در زمان سلطنت شاه‌جهان در هند به‌دست آمده و شخصی به نام ابوطالب حسینی تربتی مدعی بوده که آن را از ترکی چغتایی ترجمه کرده، ولی اصل ترکی آن به‌دست نیامده است (تیمورگورکان، مقدمة مینوی، ص 3؛ براون، ج 3، ص 243ـ 245؛ نیز رجوع کنید بهتَزوکات تیموری * ).2) تزوک بابری یا واقعات بابری یا بابرنامه * .3) توزک جهانگیری ( جهانگیرنامه )، خاطرات و شرح وقایع دورة سلطنت جهانگیر (متوفی 1037) به فارسی است. ظاهراً وی خاطرات هفده سال پادشاهی خود را شخصاً نگاشته و سپس به دستور وی معتمدخان بقیة آن را نوشته و پس از او میرزا محمدهادی آن را تکمیل کرده است (جهانگیر، مقدمة بوریج ، ص پنجاه‌وپنج).4) توزک والاجاهی ، از برهان‌بن حسن بیجاپوری، مأمور امیر هند، در بارة تاریخ کرناتک هند، بویژه روزگار انورالدین‌خان و پسرش محمدعلی‌خان والاجاه. این کتاب در 1173 نوشته شده است.5) توزک آصفی ، که آن را تاریخ آصفشاهیان ، تزوک آصفی ، آصف‌نامه و تذکرة آصفیه نیز می‌گویند. این کتاب اثر تجلی‌علی‌شاه موزون، صوفی چِشتی، است و در 1207 در بارة تاریخ دکن نوشته شده است.6) توزک آفریدی ( رسالة آفریدی )، که قاسمعلی‌خان آفریدی آن را در 1222 در بارة تاریخ خانوادة خود نوشته است.7) توزک بهارستان ، اثر محمد قادرخان بیدَری در بارة تاریخ دکن از آغاز حکومت نظام‌شاهیان (895 ـ 1042) تا 1239، که سال نگارش کتاب است.8) تزوک‌نامه عالمگیر اورنگ زیب (متوفی 1118).9) توزک قطبشاهی یا تاریخ بنای حیدرآباد که تاریخ قطبشاه و نیاکانش تا پادشاهی ناصرالدوله آصفجاه چهارم است. این کتاب را نویسنده‌ای ناشناس برای رای رایان چمناجی نوشته است (خان زمان‌خان، مقدمة توسلی، ص شانزده، بیست ـ بیست‌ویک؛ منزوی، ج10، ص 592 ـ593).منابع: محمدمهدی‌بن محمدنصیر استرآبادی، سنگلاخ: فرهنگ ترکی به فارسی از سدة دوازدهم هجری ، چاپ روشن خیاوی، تهران 1374 ش؛ بابر، امپراتور هند، بابرنامه ، چاپ مانو ایزی‌نینک، کبوتو 1995ـ1996؛ ادوارد گرانویل براون، تاریخ ادبی ایران ، ج 3 : از سعدی تا جامی ، ترجمه و حواشی به قلم علی‌اصغر حکمت، تهران 1357 ش؛ تیمورگورکان، تزوکات تیموری ، تحریر ابوطالب حسینی تربتی به فارسی، آکسفورد 1773، چاپ افست تهران 1342 ش؛ جهانگیر، امپراتور هند، جهانگیرنامه [ یا ] توزک جهانگیری ، چاپ محمدهاشم، تهران 1359 ش؛ خان زمان خان، تاریخ آصفجاهیان ( گلزار آصفیه )، چاپ سنگی حیدرآباد دکن 1308، چاپ محمدمهدی توسلی، چاپ افست اسلام‌آباد 1377 ش؛ احمد دهلوی، فرهنگ آصفیه ، لاهور 1986؛ محمدبن جلال‌الدین غیاث‌الدین رامپوری، غیاث‌اللغات ، چاپ منصور ثروت، تهران 1375 ش؛ فیروزالدین، فیروزاللغات اردوجامع ، لاهور: فیروز سنز، [ بی‌تا. ] ؛ حسین کاظم قدری، تورک لغتی ، ج 2، استانبول 1928؛ احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان ، اسلام‌آباد 1362ـ1370 ش.
