توروایانا ، نجیب‌اللّه، نویسنده، شاعر و دولتمرد افغانی. نجیب‌اللّه، متخلص به توروایانا، در 1281 ش/1320 در جلال‌آباد به دنیا آمد. وی از نوادگان امیر دوست‌محمدخان، بنیانگذار سلسلة شاهان و امیرانِ محمدزائی در افغانستان، بود. پدرش، محمدیونس، در روزگار امیرحبیب‌اللّه، پادشاه افغانستان، سرهنگ بود و در عهد سلطنت امیرامان‌اللّه، ریاست شهرداری کابل را بر عهده داشت. مادرش، هاجره، ملقب به اُخت‌السّراج، دختر امیرعبدالرحمان‌خان و خواهر امیرحبیب‌اللّه‌خان بود (فرخ، ص 156، 159). نجیب‌اللّه تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدرسة امانیّة (لیسة امانی) کابل به‌پایان رساند. سپس، برای ادامة تحصیل به انگلستان رفت و در رشتة حقوق و علوم سیاسی دکتری گرفت و به میهن بازگشت. مدتی به تدریس در دانشگاهِ کابل و خدمت در وزارتِ امورخارجه پرداخت. چندی نیز وزیرِ معارف (آموزش و پرورش) افغانستان بود. در همان دوره به تهران آمد (22 آذر 1327) و از مؤسسات آموزش و علمی دیدار کرد ( یغما ، سال 1، ش 9، ص 432). علی‌اصغر حکمت * در سفر به افغانستان (1326 ش) با نجیب‌اللّه‌خان در وزارتِ معارف ملاقات داشته و در سفرنامه‌اش (بخش 1، ص 593) از او به نیکی یاد کرده است.توروایانا از شاعران و نویسندگانِ خوش‌قریحه، خوش‌بیان، لطیفه‌گو، پُرکار و بااستعداد بود ( یغما ، همانجا). برخی از آثارش در مطبوعاتِ ایران چاپ شده است، از جمله مثنوی «شام هری» با تصویری از توروایانا در مجلة یغما ( رجوع کنید به سال 1، ش 9، ص428ـ 429) و غزل «افسانة عشّاق» در همان مجله ( رجوع کنید بهسال1، ش 10، ص 439). این غزل در حضور توروایانا در انجمنِ ادبیِ فرهنگستان ایران خوانده شده است (همانجا). آثار توروایانا بیانگرِ علاقة او به تاریخ و افتخارات باستانیِ میهنش است.توروایانا پس از پایان خدمتش در وزارت معارف، سفیرِ افغانستان در چند کشور خارجی، از جمله هندوستان و ایالات متحدة امریکا، شد. هم‌زمان با سفارتِ توروایانا در هند، علی‌اصغر حکمت هم سفیر ایران در هند بود. حکمت، که با توروایانا دوستی صمیمانه داشت، وی را مردی بسیار متین و مهربان و ادیب و شعردانی خوش‌صحبت معرفی کرده و کثرت اطلاعات او را راجع به هندوستان و علمای قدیم و جدیدِ هند و اوضاع سیاسی آنجا ستوده است (حکمت، بخش 2، ص 488). ضیافتِ باشکوهی که حکمت به مناسبت پایان سفارت توروایانا در هند، برپا داشته بود (همان، بخش 2، ص 508)، نشانة احترام او به شخصیت علمی و فرهنگی توروایاناست.توروایانا، افزون بر فارسی و پشتو، انگلیسی و فرانسه و عربی و ترکی نیز می‌دانست.وی در 1344 ش در نیوجرسی درگذشت.توروایانا را در داستان‌کوتاه‌نویسی از پیشگامان و نویسندگانِ پُرکار شمرده‌اند. داستانهای اوشاس، مرگِ محمود، پسر رویگر، قُبّة خضرا و هیرمند، با چند داستان دیگر، در مجموعه‌ای به نامِ اوشاس در 1366 ش در کابل چاپ شده است. آثار توروایانا را از نظرِ فنی برتر از آثار معاصرانش دانسته‌اند. وی از نمایندگان رمانتیسیسم تاریخی در داستان‌نویسی معاصر افغانستان محسوب می‌شود.از دیگر آثار اوست: آریانا یا افغانستان (کابل 1324 ش)، سْترابون و آریانا (کابل 1324 ش)، مبارزة ما در راه آزادی (کابل 1330 ش).منابع: علاوه بر اطلاعات شخصی مؤلف؛ علی‌اصغر حکمت، ره‌آورد حکمت: شرح مسافرتها و سفرنامه‌های میرزاعلی‌اصغرخان حکمت شیرازی ، چاپ محمد دبیرسیاقی، تهران 1379 ش؛ مهدی فرخ، کرسی‌نشینان کابل ، چاپ محمدآصف فکرت، تهران 1370 ش؛ یغما ، سال 1، ش 9 (آذر 1327)، ش10 (دی 1327).
