توربِکه ، آندریاس هاینریش ، خاورشناس آلمانی. در 14 مارس 1837/ 6 ذیحجّة 1252 در شهر ماینینگن متولد شد (بدوی، ص 98؛ شیخو، ج 2، ص 173؛ قس زرکلی، ج 8، ص 69؛ عقیقی، ج2، ص382). در 1844/ 1260 خانوادة او به مانهایم رفت و توربکه از 1854 تا 1858/ 1270ـ1274 در دانشگاههای ارلانگن ، گوتینگن ، برلین ، ینا و هایدلبرگ به تحصیل پرداخت و در زبانهای باستانی تخصص یافت و در 1859/ 1275 دکتری گرفت. وی مدتی تدریس خصوصی کرد، سپس به مونیخ رفت و نزد یوزف مولر (متوفی 1874/1291) به مطالعه و بررسی زبانهای شرقی پرداخت. در 1864/1281 به لایپزیگ رفت و نزد هاینریش فلایشر (متوفی 1888/ 1305) زبان عربی آموخت. در 1873/1290 دانشیار دانشگاه هایدلبرگ و در 1885/1302 دانشیار دانشگاه هاله و در 1887/ 1304 استاد صاحب کرسی در دانشگاه هاله گردید (بدوی، همانجا) و سالها در این دو دانشگاه به تدریس زبان و ادب عربی پرداخت (زرکلی؛ عقیقی؛ شیخو، همانجاها). وی به سبب عنایت ویژه‌اش به زبان، تاریخ ادبیات و گویشهای جدید عربی، در میان همکاران خود ممتاز شد (بدوی؛ عقیقی؛ شیخو، همانجاها). توربکه در 3 ژانویة 1890/ 10 جمادی‌الاولی 1307 بر اثر تب تیفوس در شهر مانهایم در گذشت (بدوی، همانجا).در 1867/ 1284 شرح‌حال عَنتَره (متوفی615 میلادی) را در لایپزیگ منتشر کرد (سحاب، ص336؛ طهرانی، ص 144؛ عقیقی، همانجا؛ قس بدوی، همانجا). در 1871/ 1288 درّة الغوّاص فی اوهام الخواص اثر ابومحمد قاسم‌بن علی حریری (متوفی 516) را با مقدمه‌ای آلمانی در بارة مؤلف و ویژگیهای کتاب با فهرستهای مختلف منتشر کرد (حریری، ص 1ـ52). در 1875/ 1292 قصیدة اعشی' در مدح پیامبر اسلام را در لایپزیگ انتشار داد (عقیقی، همانجا). وی با دخویه ، خاورشناس معروف هلندی (متوفی 1909/ 1327)، در تصحیح تاریخ طبری همکاری می‌کرد. به گفتة دخویه (طبری، ج 15، مقدمه ص XXXIII ) توربکه در دورة دوم تصحیح، وی را یاری نموده و کتاب را تا صفحة 295 تصحیح کرده است (ج 1، ص II ). توربکه در 1882/ 1299 کتاب الملاحن ابن‌دُرَید اَزْدی (متوفی 321) را در هایدلبرگ منتشر کرد (عقیقی، همانجا؛ د. فارسی ، ذیل مادّه). در 1885/1302 جزء نخست المفضّلیات مُفَضَّل ضَبّی (متوفی 168) را با توجه به نسخه‌های خطی برلین و لندن و وین در لایپزیگ منتشر کرد (بدوی، همانجا). این چاپ، نخستین چاپ المفضّلیات بود. در 1886/ 1303 کتاب الرسالة التامة فی کلام العامة و المناهج فی احوال الکلام الدارج نوشتة میخائیل صبّاغ (متوفی 1816/1231) را ــ که در بارة لغات عامیانة عربی است ــ در استراسبورگ و گوتینگن چاپ کرد (سرکیس، ج2، ستون 1193). وی همچنین ترجمة عربی سعدیا را از تورات چاپ کرده است (همان، ج 1، ستون 629؛ عقیقی، همانجا).منابع: عبدالرحمان بدوی، موسوعة‌المستشرقین ، بیروت 1984؛ قاسم‌بن علی‌حریری، درّة‌الغوّاص فی اوهام الخواص ، چاپ هاینریش توربکه، لایپزیگ 1871، چاپ افست بغداد [ بی‌تا. ] ؛ د. فارسی ؛ زرکلی؛ ابوالقاسم سحاب، فرهنگ خاورشناسان ، تهران 1356ش؛ سرکیس؛ لوئیس شیخو، الا´داب العربیَّة فی القرن التاسع عشر ، بیروت 1924ـ1926؛ طبری، تاریخ (لیدن)؛ جلال‌الدین طهرانی، گاهنامة 1316 [ ش ] ، تهران [ بی‌تا. ] ؛ نجیب عقیقی، المستشرقون ، قاهره 1980ـ1981.
