تَمیم‌بن مُعِزّ زیری رجوع کنید به زیریانNNNNتَمیم‌بن مُعِزّ فاطمی (یا تمیم‌بن مَعَدّ)، شاعر تونسی و امیرزادة خاندان فاطمی در سدة چهارم. پدرش، مَعَدّ ملقب به معزّ لِدین‌اللّه (متوفی 361)، شعر می‌سروده و از او ارجوزه‌ای در بحر رمل به نام ذات‌الدُرَر باقی مانده است (بغدادی، ج2، ستون465). تمیم در 337 و به‌گفتة محققان دیوان او (مقدمه، ص و) در شهر مهدیة تونس به دنیا آمد. مرگ او را به اختلاف در 368 (ابن جوزی، ج14، ص262؛ ابن‌تغری بردی، ج4، ص133) یا 374 (ابن‌ابّار، ج1، ص 301؛ بروکلمان، ج2، ص103؛ ابن‌خلّکان، ج1، ص33: سیزدهم ذیقعدة 374) و محققانِ دیوان وی در 375 نوشته‌اند (مقدمه، ص ف). این شاعر را نباید با تمیم‌بن معزّ، چهارمین امیر زیری (متوفی 503) اشتباه کرد ( رجوع کنید به ابن‌تغری بردی، ج 5، ص 198). تمیم با آنکه پسر بزرگ معزّ بود، به سبب معاشرت با مخالفان پدرش، از ولیعهدی برکنار شد و برادر کوچکترش، عبداللّه، ولیعهد شد (همان، مقدمه ، ص ک ـ ل). چون عبداللّه در 364 و پیش از مرگ پدر درگذشت، با وجود تمایل مردم به انتخاب تمیم، برادر دیگر وی نزار ملقب به عزیز ولیعهد گردید (همان، مقدمه، ص م). تمیم به حکم برادر تسلیم شد و به مدح او پرداخت (همان، مقدمه، ص ن). او فردی بخشنده و در عین حال عیاش و اهل لهوولعب بود (همان، مقدمه، ص ع).تمیم را نخستین شاعر بزرگ سرزمین مصر (زیات، ص 395) و در بلاغت و فصاحت، همانند ابن‌معتز عباسی (متوفی 296) نمونة کامل این فنون دانسته‌اند ( دیوان ، مقدمه، ص ه ). از او، با آنکه کمتر از 40 سال عمر کرد، حدود 000 ، 5 بیت باقی مانده است. در دهه‌های نخستین سدة پنجم، شعر او در خراسان بزرگ رایج شد؛ احتمالاً داعیان فاطمی در انتشار شعر او در سرزمینهای خاوری مؤثر بوده‌اند. ثعالبی (ج1، ص525 ـ 534) 130 بیت و باخرزی (ج1، ص89 ـ94) 35 بیت از سروده‌های او را ذکر کرده‌اند.دیوان تمیم مشتمل است بر قصیده، غزل و قطعه. او اشعاری در بارة زهد و پارسایی (ص83 و جاهای دیگر) و نیز اشعاری در بارة باده و باده‌گساری (ص84 و جاهای دیگر) سروده است. مدحِ پدر و نیاکان و برادران و افتخار به تبار عَلَوی (ص12) و مرثیه در بارة امام حسین علیه‌السلام و واقعة کربلا (ص117 ـ 121) و تعبیرهای ظریف در وصف معشوق (ص294، 305 و جاهای دیگر) و رود نیل (ص255، 285 و جاهای دیگر) و بستانها (ص141 و جاهای دیگر) از مضامین و مشخصه‌های شعر اوست. قصیدة شصت بیتی رائیة او (ص185 ـ 188) در ردِ قصیدة ابن‌معتز ــ که وی در بارة برتری عباسیان بر علویان سروده ــ آکنده از مضمونهای قرآنی و حدیث است. تمیم کلمة وصی را، که نمودار تشیع است، بارها در بارة امام علی علیه‌السلام به‌کار برده است (برای نمونه رجوع کنید به ص12، 25، 187، 455). در دیوان او، واژگان فارسی و فارسی‌تبار، مانند نیلوفر (ص82 و جاهای دیگر)، یاسمین (ص70 و جاهای دیگر)، بنفسج (ص58 و جاهای دیگر)، خرّم (ص357) و نوروز (ص64 و جاهای دیگر) فراوان دیده می‌شود که نشانة رواج این واژگان در شمال افریقاست.دیوان تمیم با مقابلة یازده نسخه ( دیوان ، مقدمه، ص د، ص ـ ر) در 1376، در قاهره چاپ شده است.منابع : ابن‌ابّار، کتاب الحلة‌السیراء ، چاپ حسین مؤنس، قاهره 1963ـ1964؛ ابن‌تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة ، قاهره ?[ 1383/ 1963 ] ؛ ابن‌جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم ، چاپ محمدعبدالقادرعطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت 1412/1992؛ ابن‌خلّکان، وفیات‌الاعیان ، چاپ محمدمحیی‌الدین عبدالحمید، قاهره 1367/1948ـ1949؛ علی‌بن‌حسن باخرزی، دمیة‌القصر و عصرة اهل العصر ، چاپ عبدالفتاح محمدحلو، ج1، قاهره ?[ 1388/1968 ] ؛ کارل بروکلمان، تاریخ‌الادب‌العربی ، ج2، نقله‌الی‌العربیة عبدالحلیم نجار، قاهره 1968؛ اسماعیل بغدادی، هدیة‌العارفین ، ج2، در حاجی‌خلیفه، ج6؛ تمیم‌بن‌معزّ فاطمی، دیوان ، چاپ محمدحسن اعظمی و دیگران، قاهره 1376/1957، چاپ افست 1416/ 1995؛ عبدالملک‌بن محمد ثعالبی، یتیمة‌الدهر ، چاپ مفید محمد قمیحه، بیروت 1403/1983؛ احمدحسن زیات، تاریخ الادب العربی ، بیروت [ بی‌تا. ] ، چاپ افست شیراز 1373ش.
