تمکین(1) رجوع کنید به تلوین و تمکینNNNNتمکین(2) رجوع کنید به نشوزNNNNتمکین بخارایی ، عبدالرحمان، از شاعران فارسی‌گوی بخارا. در 1268/ 1851 در روستای بوریابافِ بخارا در خانواده‌ای روحانی به‌دنیا آمد. پدرش، عبدالخالق، هنگامی که تمکین کودک بود به بخارا نقل‌مکان کرد. تمکین در مدارس بخارا درس خواند و پس از اتمام تحصیلات، در مدرسة دارالشفا به تدریس پرداخت (تمکین بخارایی، مقدمة جان‌فدا، ص 4ـ5؛ ابیب‌اُف/ حبیب اُف، ص381؛ د. تاجیکی ، ج 7، ص 242). در زمان حکومت امیرعبدالاحد منغیت (1303ـ1329/ 1885ـ 1910) مدتی به‌کار دولتی روی آورد ولی به‌سبب ناسازگاریش با محیط و اطرافیان و انتقاد از برهان‌الدین قاضی کلان (قاضی‌القضاة)، از تدریس در مدرسة دارالشفا محروم شد (تمکین بخارایی، ص 112، مقدمة جان‌فدا، ص 4، 10) و برای گذران زندگی به احیای باغچه‌ای پرداخت که از پدرش به ارث برده بود (همان، مقدمة جان‌فدا، ص 4). وی از آن پس از کارهای امیر، بویژه واگذاری امر خطیری چون قاضی کلانی به ملابرهان‌الدین، انتقاد کرد (همان‌مقدمه، ص 11).در بخارا، به گفتة احمد دانش، بازار فضل و هنر کساد بود (جان‌فدا، ص 3) و تمکین بارها نارضایی شدید خود را از اوضاع بحرانی بخارا و دگرگونیهای سیاسی و فرهنگی و اقتصادی آن ابراز کرد (همان مقدمه، ص12). این انتقادها به مذاق عده‌ای، از جمله منسوبان‌به‌دربار، خوش نیامد و به‌همین‌سبب ارزیابی تذکره‌نگاران دربار عبدالاحد چون افضل مخدوم پیرمستی (متوفی 1915) و حاج‌نعمت‌اللّه محترم (متوفی 1920)، در بارة آثار تمکین نباید درست باشد (همان مقدمه، ص 3). محترم او را خودنما و متکبر خوانده (ابیب‌اف، ص 381) و عبدی اگر چه انتقادی سست بنیاد کرده، هنر و مهارت او را ستوده است (همانجا).تمکین به 63 سالگی نرسیده بود که به گفتة خودش توان راه رفتن را از دست داد و شاید این پیری زودرس بر اثر مصائب زندگیش بود (همان مقدمه، ص 15). وی در 1333/ 1915 ( د. تاجیکی ، همانجا) و به‌قولی در 1336/ 1918 در بخارا درگذشت ( ) فهرست نسخه‌های خطی شرقی آکادمی علوم ازبکستان ( ، ج 2، ص 367؛ ) فهرست نسخه‌های خطی شرقی آکادمی علوم تاجیکستان ( ، ج 4، ص 176).آثار تمکین عبارت‌اند از: دیوان ، شامل قصاید و غزلیاتی صوفیانه و عاشقانه و اجتماعی؛ گنج شایگان (تألیف در 1317/ 1899) در هجده فصل با موضوعات متنوعی همچون انتقاد از کارمندان دولت، مذمت بخل و حسد و کبر و غرور، و ستایش اخلاق حمیده؛ رباعیات (1320/ 1902)، شامل رباعیات و مفردات و چیستان و معما و مصراعهای متفرقه؛ جراید (تألیف در 1322/ 1904) حاوی 305 قطعه پند و نصیحت اخلاقی؛ مُلستان ، شامل چهار قطعه و 76 حکایت منثور آمیخته با شعر، به پیروی از گلستان سعدی؛ و مطالع الفاخره و مطالب الظاهره (تألیف در 1334/ 1916) که ناتمام است. این اثر، دارای ارزش فراوان تاریخی و جغرافیایی و مردم‌شناسی است. در این کتاب اطلاعات ارزشمندی در بارة اهالی شهر و ولایات بخارا و دانشمندان و شیوخ مشهور آنجا آمده است. قصد نویسنده این بوده است که تاریخ کامل و دقیقی از منطقة ماوراءالنهر (فرارود) و آسیای‌میانه، بویژه بخارا، بنویسد. او از مساجد و خانقاهها و مکتبها و مدارس و بازارهای بخارا یاد کرده و در بارة گردش‌اجرام آسمانی، اثر ستاره بر مزاج آدمی و وضع دریاها و غیره نیز مطالبی آورده است (تمکین بخارایی، مقدمة جان‌فدا، ص 14ـ 15). تمکین کتاب دیگری با عنوان جُنید لعالی نیز داشته که ظاهراً مفقود شده است (همان مقدمه ص 13).نسخه‌هایی از آثار نویسنده به قلم خودش در کتابخانه‌های فرهنگستان علوم تاجیکستان و ازبکستان نگهداری می‌شود ( رجوع کنید به ) فهرست نسخه‌های خطی شرقی آکادمی علوم تاجیکستان ( ، ج 4، ص 176ـ 178؛ ) فهرست نسخه‌های خطی شرقی آکادمی علوم ازبکستان ( ، ج 2، ص 366ـ367). از جمله، کتاب غزلیات تمکین ، دستنوشتة مؤلف در 111 برگ مورخ 1324، که به شمارة 11 در انستیتوی خاورشناسی تاجیکستان نگهداری می‌شود (فهرست، ج 4، ص 176ـ177).تمکین در اغلب قالبهای شعری، از جمله غزل و قصیده و رباعی و قطعه و مخمس و مفردات، شعر سروده است و آثارش از توانایی بالای او در شاعری حکایت می‌کند. موضوعات اشعارش گوناگون است ولی غالباً به انتقاد از روزگار و اهل آن پرداخته است (برای نمونه رجوع کنید به تمکین بخارایی، ص 69، 81 ـ82، 94، 98، 102). وی به زبان عربی و ازبکی نیز اشعاری سروده است.تمکین از سخنوران چیره‌دست روزگار خود بود، چنانکه عبداللّه خواجه عبدی، تذکره‌نویس، بر طبع خوش او تأکید کرده است (ابیب‌اف، همانجا). او بسیاری از واژه‌ها و ترکیبهای زبان محاورة دری را، که تنها در این گویش کاربرد دارد، در اشعارش آورده و این شیوة در محبوبیت شاعر نزد عامه و جاری شدن اشعارش بر زبان خاص و عام مؤثر بوده است (برای نمونه رجوع کنید به تمکین بخارایی، ص 48، 103، 122، 126، 130).منابع:A.Abibov, Ganji zarafsha ¦ n, Dushanbe1991; Ensiklopediya ¦ yi Sa ¦ vetii Ta ¦ jik , Dushanbe 1978-1988; Katalog va ¦ sta ¦ c § nix ruka ¦ pisey Akademii nauk Tadz § ikska ¦ y SSR , vol. 4 , ed. A. M. Mirza ¦ yev and M. I. Zand, Dushanbe 1970; Sa ¦ branie va ¦ sta ¦ c § nix ruka ¦ pisey Akademii nauk Uzbekska ¦ y SSR , vol. 2, ed. A.A. Semenov, Tashkent 1954; ـ Abd al-Rah ¤ ma ¦ n Tamkin Bukha ¦ ra ¦ Ý ¦ â , Muntakhabi ash ـ a ¦ r , Tartibdihanda va mu ف allifi sarsukhan Askar Ja ¦ nfida ¦ , Dushanbe 1974.
