تِلاوَت ، واژه و اصطلاحی قرآنی. تلاوت، یکی از صورتهای مصدری ریشة ت ـ ل ـ و و به معنای خواندن است (بیهقی، ج 1، ص 99). به نوشتة ابن‌فارس (ذیل «تلو») این ریشه یک معنا بیش ندارد و آن در پی آمدن (اِتْباع، اتّباع) است و چون در خواندن قرآن آیات در پی یکدیگر می‌آیند، به آن «تِلاوة‌القرآن» گفته شده است. راغب اصفهانی (ذیل «تلی») نیز همین معنا را برای ریشة مذکور بیان کرده و گفته است به خواندن قرآن و اندیشیدن در معانی آن تِلاوت می‌گویند. وی همچنین اشاره کرده که واژه تِلاوت فقط به خواندن کتابهای آسمانی اختصاص دارد، بر خلاف قرائت که کاربرد آن عام است، اما به نوشتة ابن‌منظور (ذیل «تلا») برخی کاربرد تلاوت را نیز عام می‌دانند. مفسران نیز تلاوت را به معنای خواندن و بر گرفته از معنای اصلی آن (در پی آمدن) دانسته‌اند. از جمله، به نوشتة طوسی و طبرسی (ذیل بقره: 44) و طباطبائی (ج 5، ص 298) خواندن (قرائت) را از آنرو تلاوت می‌گویند که حروف از پی یکدیگر می‌آیند (قس طوسی، ذیل بقره: 121). توضیح بعدی طوسی و طبرسی (همانجاها) نیز در خور توجه است: عمل خواندن را تلاوت می‌گویند چون حروف در پی یکدیگر ادا می‌شوند و به آن قرائت می‌گویند از آنرو که حروف در یک جا جمع می‌شوند (اصل معنای ق ـ ر ـ ء جمع شدن است).لفظ تلاوت فقط یک بار در قرآن کریم ( رجوع کنید به بقره: 121) آمده، اما مشتقات آن بیش از پنجاه بار به‌کار رفته است ( رجوع کنید به عبدالباقی، ذیل «تلا»). فرق معنایی تلاوت و قرائت این است که قرائت به معنای خواندن و غالباً خواندن صورت ظاهر آیات است، اما تلاوت هم خواندن صورت ظاهر آیات است و هم در موردی به کار می‌رود که شخص ضمن خواندن کلام الاهی، به‌معانی و مفاهیم و مصادیق و اوامر و نواهی نیز توجه دارد، چنانکه گویی آیات در همان لحظه بر او نازل می‌شوند ( رجوع کنید به الموسوعة‌الفقهیّة ، ج 13، ص250ـ260).در قرآن تلاوت و مشتقات آن عموماً برای خواندن مطالبی به‌کار رفته که پیروی از مضامین آنها ضروری است (راغب اصفهانی، همانجا). تلاوت قرآن دارای مراتبی است که بالاترین آنها حق تلاوت آن است ( رجوع کنید به بقره: 121؛ نهج‌البلاغة ، خطبة 110؛ علی‌بن حسین ( ع ) ، ص 458، دعای 47). در معنای حق تلاوت اختلاف‌نظر وجود دارد؛ برخی آن را خواندن یا پیروی کردن با خضوع و خشوع و صفای اعتقاد و بدون تغییر و تحریف قرآن دانسته‌اند. کلبی آن را درنگ کردن به هنگام ذکر جنّت و نار و طلب بهشت از خدا و پناه بردن به او از شرّ جهنم، بیان کرده است. بعضی نیز حق تلاوت را ترتیل * الفاظ قرآن و فهم معانی آن و تدبر در آن یا عمل کردن به محکمات قرآن و ایمان آوردن به متشابهات آن ذکر کرده‌اند ( رجوع کنید به سُیوطی،ج 1، ص 111؛ کاشانی، ج 1، ص 290). بنا بر روایاتی از پیامبر اکرم و امام علی و امام صادق علیهم‌السلام، حق تلاوت مرتبه‌ای است که تلاوت‌کنندة قرآن، آن را با فهم وتدبر بخواند و به دستورهای آن به گونه‌ای شایسته عمل کند ( رجوع کنید به نهج‌البلاغة ، خطبة 182؛ ورّام، ج 2، ص 236؛ سیوطی، همانجا). ابن‌عباس، ابن‌مسعود، مجاهدبن جبر و حسن بصری، تلاوت را پیروی کامل از قرآن، عمل به حلال و پرهیز از حرام آن، تفسیر کرده‌اند (طوسی، ج 1، ص 441؛ طبرسی، ج 1، ص 198؛ ابوالفتوح رازی، ج 2، ص 135). در قرآن بر فضیلت تلاوت قرآن تأکید شده است، از جمله در آیة 29 سورة فاطر آمده است که تلاوت صحیح و حقیقی قرآن، تجارتی بدون زیان است.در بسیاری از احادیث پیامبر اکرم و ائمة اطهار بر تلاوت قرآن تأکید شده است. در حدیثی نبوی آمده است که تلاوت قرآن، نور و مایة برکت و وسعت روزی است (کلینی، ج 2، ص 610). در سفارشهای پیامبر اکرم به علی علیه‌السلام برتلاوت قرآن، در هر حال، تأکید گردیده (ابن‌بابویه، ج 4، ص 188) و در خطبة 110 نهج‌البلاغة به نیکو تلاوت کردن قرآن توصیه شده است.در برخی آیات قرآن و در بسیاری از احادیث، برای تلاوت و قرائت کلام خدا آدابی ذکر شده است که اجمالاً به آداب ظاهری و باطنی تقسیم می‌شوند ( الموسوعة‌الفقهیّة ، ج 13، ص 252ـ 253، 255ـ256). برخی از آداب ظاهری عبارت‌اند از: گرفتن وضو و شستن دهان پیش از تلاوت (مجلسی، ج 89، ص 213) و پناه بردن به خدا (نحل: 98)، تلاوت با صوت نیکو و دوری از لحن اهل فسق (کلینی، ج 2، ص 616؛ مجلسی، ج 89، ص 190ـ 195)، خواندن با حزن (کلینی، ج 2، ص 614)، گوش فرا دادن و سکوت کردن در هنگامی که قرآن تلاوت می‌شود (اعراف: 204)، مراعات حرمت مصحف و مداومت بر تلاوت (کلینی، همانجا)، و قرائت به ترتیل (مزّمّل: 4؛ حویزی، ج 4، ص 15). همچنین یکی از مهمترین مسائل مرتبط با تلاوت، فنّ تلفظ صحیح حروف و اصوات قرآن با رعایت لهجة فصیح عربی است که به آن تجوید عملی گفته می‌شود ( رجوع کنید به تجوید * ).برخی آداب باطنی نیز عبارت‌اند از: اخلاص و دوری از ریا (مجلسی، ج 89، ص184)، خشوع (حدید: 16؛ مجلسی، ج 89، ص210)، تدبر در هنگام خواندن آیات (ص : 29؛ محمد : 24؛ مجلسی، ج 89، ص 211) و عمل به احکام و مراعات حدود الاهی ( نهج‌البلاغة ، خطبة 182؛ مجلسی، ج 89، ص 185).در بارة تلاوت قرآن و آداب و فضائل آن کتابهای متعددی به زبانهای مختلف از جمله عربی و فارسی تألیف شده است (برای نمونه رجوع کنید به بکائی، ج 1، ص 4ـ6، ج 4، ص 1275ـ1276، 1386، 1454، ج 7، ص 2858ـ2859).منابع: علاوه بر قرآن؛ ابن‌بابویه، کتاب من‌لایحضره‌الفقیه ، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم 1404؛ ابن‌فارس؛ ابن منظور؛ ابوالفتوح رازی، روض‌الجنان و روح‌الجنان فی‌تفسیرالقرآن ، چاپ محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، مشهد 1365ـ1376 ش؛ محمدحسن بکائی، کتابنامة بزرگ قرآن کریم ، تهران 1374 ش ـ ؛ احمدبن علی بیهقی، تاج‌المصادر ، چاپ هادی عالم‌زاده، تهران 1366ـ1375 ش؛ عبدعلی‌بن جمعه حویزی، کتاب تفسیر نورالثقلین ، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم [ 1383ـ1385 ] ؛ حسین‌بن محمد راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن ، چاپ محمد سیدکیلانی، تهران ?[ 1332 ش ] ؛ سیوطی؛ طباطبائی؛ طبرسی؛ طوسی؛ محمدفؤاد عبدالباقی، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم ، قاهره 1364، چاپ افست تهران ?[ 1397 ] ؛ علی‌بن ابی‌طالب (ع)، امام اول، نهج‌البلاغة ، چاپ صبحی صالح، بیروت 1387/ 1967؛ علی‌بن حسین (ع)، امام چهارم، الصحیفة السجادیة ، چاپ محمدجواد حسینی جلالی، قم 1380 ش؛ فتح‌اللّه بن شکراللّه کاشانی، منهج‌الصادقین ، چاپ علی‌اکبر غفاری، تهران ?[ 1385 ] ؛ کلینی؛ مجلسی؛ الموسوعة‌الفقهیّة ، ج 13، کویت: وزارة‌الاوقاف والشئون الاسلامیة، 1408/1988؛ مسعودبن عیسی ورّام، تنبیه‌الخواطر و نزهة‌النواظرالمعروف بمجموعة ورّام ، [ چاپ علی‌اصغر حامد ] ، تهران ?[ 1376 ] .
