جُبَیربن مُطْعِم‌بن عدیّ ، از صحابة پیامبر اکرم و نسب‌شناس. کنیة مشهور وی ابومحمد است، اما ابوعدی نیز ذکر شده است ( رجوع کنید به ابن‌اثیر، ج 1، ص 397؛ ذهبی، حوادث و وفیات 41ـ60 ه ، ص 185). برخی او را از «المُؤَلَّفةِ قُلوبُهُم»، (یعنی غیر مسلمانانی که برای علاقه‌مند کردنشان به اسلام یا تازه مسلمانانی که برای دلگرم شدنشان، به آنها سهمی از زکات پرداخت می‌شد)، به شمار آورده‌اند ( رجوع کنید به ابن‌قتیبه، ص 123ـ 124، 149؛ ابن‌حزم، 1950، ص 248) به گفتة ابن‌عباس، پیامبر صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم در آستانة فتح مکه شأن او را بالاتر از آن دانست که مشرک باقی بماند و او را به همراه چند تن دیگر به اسلام آوردن ترغیب کرد ( رجوع کنید بهابن‌حزم، 1412، ص 77). نام مادر جبیر را، به اختلاف، امّجُمیل بنت سعید از طایفة بنی‌عامربن لُؤَیّ (ابن عبدالبرّ، ج 1، ص 232) و امّ حبیب بنت عاص بن‌اُمیه (ابن اثیر، همانجا) ضبط کرده‌اند.جبیربن مطعم از مشرکانی بود که پس از جنگ بدر، به منظور نجات اسیران یا تعیین خونبهای‌آنان، نزد پیامبر رفت (ابن‌عبدالبرّ؛ ابن‌اثیر، همانجاها). در آن حال پیامبر اکرم آیاتی از سورة طور را می‌خواند، که در قلب جبیر مؤثر افتاد و، به گفتة خود او، برای اولین‌بار پرتوی از ایمان بر قلبش، تابید (ابن‌اثیر، همانجا). چون پدر جبیر نزد پیامبر شأن و منزلت داشت، پیامبر اکرم به جبیر فرمود اگر پدرت زنده بود و برای این اُسرا نزد من شفاعت می‌کرد، همة آنان را به او می‌بخشیدم (همانجا؛ مزّی، ج 4، ص 507).در جنگ اُحد جبیر غلام خود، وحشی‌بن حرب، را به کشتن حمزه، عموی پیامبر، ترغیب کرد و این اقدام را شرط آزادی او قرار داد (ابن‌اسحاق، ص 323). کینة جبیر از آن رو بود که حمزه عمویش ، را کشته بود (ابن‌هشام، ج 2، ص 366، ج 3، ص 76).زمان اسلام آوردن جبیر را در فاصلة بین صُلح حُدَیْبیه و فتح مکه، یعنی بین سالهای ششم تا هشتم (ابن‌قتیبه، ص 123؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج1، ص462)، یا سال فتح خیبر (ابن‌عبدالبرّ، همانجا) نوشته‌اند. جبیر، پس‌از ابوبکر، بیشترین دانش را به‌انساب قریش و عرب داشت و به گفتة خودش، این علم را از ابوبکر فرا گرفته بود (ابن‌عبدربّه، ج 5، ص 38؛ ابن عبدالبرّ، همانجا). به‌گفتة برخی، عمربن خطّاب هنگام رسیدگی به نسب نُعمان‌بن مُنذِر، از جبیر در این‌باره سؤال کرده است ( رجوع کنید بهجاحظ، ج1، ص244؛ ابن‌حجر عسقلانی، همانجا). خلیفة دوم، جبیر را به منصب قضا منصوب و پس از مدتی او را عزل کرد ( رجوع کنید بهخلیفة‌بن خیاط، قسم 1، ص 156). برخی مورخان، جبیر را از جمله افرادی ذکر کرده‌اند که بر جنازة عثمان نماز گزارد و سپس او را به خاک سپرد ( رجوع کنید به ابن‌سعد، ج 3، قسم 1، ص 54 ـ 55؛ خلیفة‌بن خیاط، قسم 1، ص 193). شیخ طوسی (ص 14) او را جزو اصحاب رسول خدا می‌داند و ابن‌حِبّان (ج 3، ص 50) او را از ثقات شمرده است. خوئی (ج 4، ص 36) روایاتی را که بر اساس آنها جبیر از اصحاب خاص امام علی‌بن‌الحسین علیه‌السلام به شمار آمده، با توجه به سال وفات جُبیر، ضعیف دانسته است.از جمله راویان جبیر، سلیمان‌بن‌صُرَد خُزاعی، عبدالرحمان بن اَزهر، و فرزندانِ جبیر (نافع و محمد) بوده‌اند (ابن‌ابی‌حاتم، ج 2، ص 512؛ ابن‌اثیر، ج 1، ص 398؛ ابن‌حجر عسقلانی، همانجا). در منابع رجالی شیعه، فرزندان جبیر، محمد و حکیم، از اصحاب امام سجاد به شمار آمده‌اند (برای نمونه رجوع کنید بهطوسی، محمد و حکیم، ص 87، 101؛ تفرشی، ج 2، ص 145، ج 4، ص 156). وفات جبیر را، به اختلاف، در سال 57، 58 یا 59 ذکر کرده‌اند ( رجوع کنید به خلیفة‌بن خیاط، قسم 1، ص 272؛ ابن‌عبدالبرّ، ج 1، ص 233؛ ابن‌اثیر، همانجا).منابع: ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل ، حیدرآباد دکن 1371ـ 1373/ 1952ـ1953، چاپ افست بیروت ] بی‌تا. [ ؛ ابن‌اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة ، چاپ عادل احمد رفاعی، بیروت 1417/1996؛ ابن‌اسحاق، کتاب السیر و المغازی ، چاپ سهیل زکار، ] بی‌جا [ : دارالفکر، 1398/1978، چاپ افست 1368 ش؛ ابن‌حبان، کتاب الثقات ، حیدرآباد دکن 1393ـ1403/ 1973ـ1983، چاپ افست بیروت ] بی‌تا. [ ؛ ابن‌حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییزالصحابة ، چاپ علی‌محمد بجاوی، بیروت 1412/1992؛ ابن‌حزم، اسماءالصحابة الرواة و مالکل واحدٍ من العدد ، چاپ کسروی حسن، بیروت 1412/1992؛ همو، جوامع السیرة، و خمس رسائل اخری ، چاپ احسان عباس و ناصرالدین اسد، ] قاهره ? 1950 [ ؛ ابن‌سعد (لیدن)؛ ابن‌عبدالبرّ، الاستیعاب فی معرفة الاصحاب ، چاپ علی‌محمد بجاوی، بیروت 1412/1992؛ ابن‌عبدربّه، العقد الفرید ، ج 5، چاپ عبدالمجید ترحینی، بیروت 1404/1983؛ ابن‌قتیبه، المعارف ، چاپ محمداسماعیل عبداللّه صاوی، بیروت 1390/1970؛ ابن‌هشام، السیرة‌النبویة ، چاپ مصطفی سقا، ابراهیم ابیاری، و عبدالحفیظ شلبی، بیروت: داراحیاء التراث العربی، ] بی‌تا. [ ؛ مصطفی‌بن حسین تفرشی، نقدالرجال ، قم 1418؛ عمروبن بحر جاحظ، البیان والتبیین ، چاپ حسن سندوبی، قاهره 1351/1932؛ خلیفه‌بن خیاط، تاریخ خلیفة‌بن خیاط ، روایة بقی‌بن مَخلَد، چاپ سهیل زکار، دمشق 1967ـ 1968؛ خوئی؛ محمدبن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام ، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، حوادث و وفیات 41ـ60 ه ، بیروت 1409/1989؛ محمدبن حسن طوسی، رجال‌الطوسی ، نجف 1380/1961، چاپ افست قم ] بی‌تا. [ ؛ یوسف‌بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماءالرجال ، ج 4، چاپ بشار عواد معروف، بیروت 1403/1983.
