جبهة آزادیبخش جامو و کشمیر ، سازمان ملی‌گرای مبارز برای استقلال منطقة جامو و کشمیر. پس از تقسیم شبه‌قارة هند به دو کشور هند و پاکستان در 1326 ش/ 1947، در مورد اینکه ایالتِ جامو و کشمیر * ، که اکثر مردم آن مسلمان‌اند، به هند بپیوندد یا پاکستان، اختلاف افتاد. در پی به توافق نرسیدن دو کشور در مذاکرات سیاسی، بین دو کشور جنگ روی داد و هند دو سوم و پاکستان یک‌سوم (با نام کشمیر آزاد) منطقه را تصرف کردند. از آن زمان تاکنون هیچ راه حل سیاسی مناسبی برای حل بحران پیدا نشده است و دو کشور بارها بر سر آن منطقه با یکدیگر درگیر شده‌اند ( رجوع کنید به اکبر، ص 118ـ131؛ کشمیر * ، بخش 2: بحران کشمیر). افزون بر درگیر بودن دو کشور، گروههای کشمیری متعددی نیز با هند درگیر بوده‌اند. این گروهها را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد: 1) گروههای طرفدار پیوستن جامو و کشمیر به پاکستان، مانند الانصارالمجاهدین، حرکت الانصار و البُراق. 2) گروههای طرفدار استقلال کشمیر، مانند لشکر طیّبه که اسلام‌گراست، و جبهة آزادیبخش جامو و کشمیر( رجوع کنید بهمالک، ص 293، 301ـ 302؛ ویدمالم ، ص 58). در این میان، انصارالمجاهدین و جبهة آزادیبخش جامو و کشمیر دو گروه اصلی مبارزه با هند می‌باشند (ویرسینگ ، ص 132).مبارزات پیروزمندانة الجزایریها با استعمار فرانسه و مقاومت ویتنامیها در برابر امریکا، مشوق کشمیریهای تبعیدی برای ایجاد سازمانهای نظامی برای رهایی از سلطة هند بود؛ ازاین‌رو، در 1344 ش/ 1965، امان‌اللّه‌خان و مقبول‌بوت و چند کشمیری دیگر در کشمیر آزاد جبهة همه‌پرسی را ایجاد کردند و شاخة نظامی آن را جبهة آزادیبخش جامو و کشمیر نامیدند (اسکوفیلد ، 1996، ص 208، همو 2003، ص 114؛ لم ، ص 292؛ مارگولیس ، ص 78). در 1345 ش/1966 در پی درگیری گروهی از مبارزان کشمیری با نیروهای هندی که مقبول‌بوت نیز در آن شرکت داشت، مقبول‌بوت به جرم خرابکاری و قتل دستگیر شد. او به مرگ محکوم شد اما پیش از اجرای حکم از زندان گریخت و به کشمیر بازگشت، ولی در 1355 ش/1976 دستگیر و در بهمن 1362/ فوریة 1984 اعدام شد.در 1356 ش/ 1978 امان‌اللّه‌خان، رهبر جبهة همه‌پرسی، به بیرمنگامِ انگلستان رفت و نام جبهه را به جبهة آزادیبخش جامو و کشمیر تغییر داد. او کوشید با سفر به لندن، پاریس، نیویورک، آمستردام و برلین توجه بین‌المللی را به مسئلة کشمیر جلب کند (اسکوفیلد، 1996، ص210؛ همو، 2003، ص 115ـ116؛ ویدمالم، ص 58 ـ59؛ مالک، ص 282ـ283).جبهة آزادیبخش جامو و کشمیر ملی‌گراست و مستقل از دولت پاکستان یا دولت کشمیرِ آزاد است (لم، ص 293). هدف جبهه، ایجاد کشوری مستقل در ایالت جامو و کشمیر است که مرزهای آن، مرزهای پیش از درگیری پاکستان و هند و تقسیم جامو و کشمیر بین دو کشور در 1327 ش/ 1947 است. آنان معتقد به ایجاد حکومتی غیرقومی و عرفی (سکولار) در کشمیرند، حکومتی که با وجود عرفی‌گرا بودن، با هیچ‌کدام از قوانین و اصول قرآن و سنّت در تعارض نباشد (مالک، ص 300؛ ویرسینگ، همانجا). آنان از پیوستن هر کشمیری، چه مسلمان چه هندو، به جبهه استقبال می‌کنند. آنان در عمل در جذب غیرمسلمانان موفقیت کمی داشته‌اند اما از حمایت عمومی در کشمیر برخوردارند (مالک، همانجا). این جبهه خواستار ایجاد نظامی فدرال در کشمیر است که در آن حقوق گروههای قومی و مذهبی رعایت شود و پنج سال پس از استقلال، همه‌پرسی از جانب سازمان ملل متحد در کشمیر برگزار شود که در آن مردم کشمیر در بارهاستقلال، پیوستن به هند یا پیوستن به پاکستان اظهارنظر کنند (مارگولیس، ص 87).جبهة آزادیبخش جامو و کشمیر پس از تشکیل، شاخه‌های خود را در کشمیرِ تحت ادارة هند و پاکستان و اروپا و امریکا گسترش داد. بدین‌ترتیب نیروهای این جبهه افزون بر هند و پاکستان در خاورمیانه و غرب نیز فعال‌اند. شاخه‌های دانشجویی و بانوان جبهه نیز نقش فعالی در برگزاری تظاهرات اعتراض‌آمیز در جهت اهداف جبهه دارند (جبهة آزادیبخش جامو و کشمیر، 1997، ش 1 و 8).جبهه برای رسیدن به اهداف خود، فعالیتهایش را در سه بخش سیاسی، بین‌المللی و نظامی متمرکز کرده است. در بخش سیاسی، برای تبلیغ مرام و اهداف و مقاصد و خواستهای جبهه، از برنامه‌های تبلیغاتی، تظاهرات، برگزاری همایش و فعالیتهای مطبوعاتی استفاده می‌شود. در بخش دیپلماتیک، جبهه در پی جلب‌نظر دیپلماتها و سیاستمداران خارجی است. بخش نظامیِ جبهه مبارزان کشمیری را برای درگیری مسلحانه با هند سازماندهی می‌کند. در این زمینه جبهه با جذب کشمیریها، آنان را آموزش داده و برای عملیات نظامی آماده می‌سازد (همان، ش 5).از آغاز تشکیل جبهه تا اواخر دهة 1360 ش/ 1980، این سازمان تأثیر کمی بر اوضاع جامو و کشمیر داشت. در واقع جبهه عملیات نظامی خود را به صورت جدّی از 1367 ش/ 1988 آغاز کرد. جبهه اعلام کرد که دلیل کم‌کاری‌اش، تلاش برای فراهم آوردن زمینة مبارزه بوده است اما از 1367 ش/ 1988 تأثیر جبهه بر زندگی سیاسی در جامو و کشمیر افزایش یافت (لم، ص 366؛ ویدمالم، ص 59؛ اسکوفیلد، 2003، ص 139؛ همو، 1996، ص 233).مهم‌ترین عملیات جبهه در سالهای پیش از 1367 ش/ 1988 ربودن یک فروند هواپیمای مسافربری هندی و منفجر کردن آن پس از فرود آمدن در لاهور در 1350 ش/1971 بود. در آبان 1368/ اکتبر 1989 با ربودن دختر وزیرکشور هند خواستار آزادی پنج مبارز کشمیری زندانی در هند شد که با موفقیت صورت گرفت؛ موفقیت در این عملیات باعث افزایش شورشها و فعالیتها بر ضد هند شد (اکبر، ص 215ـ216؛ لم، ص 377؛ اسکوفیلد، 1996، ص 215، 221، 240ـ241؛ همو، 2003، ص 116؛ حسین، ص 215؛ مالک، ص 285ـ286).در 1369 ش/ 19جبهة آزادیبخش جامو و کشمیر خود را دولت در تبعید نامید. جبهه در 1371 ش/ 1992 سه بار کوشید با بر پایی راهپیمایی غیرمسلحانه با گذر از خط نظارت مرزی بین کشمیر تحت ادارة هند و کشمیرِ تحت ادارة پاکستان، همبستگی خود را با کشمیریانی که با سلطة هند بر کشمیر مبارزه می‌کنند اعلام کند. هدف جبهه نشان دادن عدم رسمیت مرز ایجاد شده بین پاکستان و هند در کشمیر بود اما راهپیمایان هر بار با ممانعت نیروهای پاکستانی مواجه شدند؛ در این راهپیمایی، نیروهای پاکستانی گروهی از اعضای جبهه را کشتند و گروهی از جمله امان‌اللّه‌خان، رهبر جبهه، را دستگیر و زندانی کردند (اسکوفیلد، 1996، ص251ـ252؛ همو،2003، ص157ـ 158؛ مارگولیس، ص88؛ ویرسینگ، ص 123ـ124).دفتر مرکزی و مقر جبهه در پیشاور (مرکز ایالت سرحد در شمال غربی پاکستان) است. پاکستان از جبهه هیچ حمایتی نمی‌کند و در حقیقت رابطة جبهه با دولت پاکستان متشنج بوده است و تنها عاملی که حمایت دولت پاکستان را از جبهه نشان می‌دهد، فعالیت رسمی و علنی آن در این کشور است. دولت پاکستان بارها اعلام کرده است که هیچ کمکی به این گروه نمی‌کند اما نمی‌تواند از کمکهای غیردولتی به آنان جلوگیری کند. گفته می‌شود پاکستان به گروههای طرفدار پیوستن کشمیر به پاکستان، مانند حزب‌المجاهدین و حرکت الانصار، کمک می‌کند (مالک، ص293، 296؛ ویدمالم، ص92؛ ویرسینگ، ص123؛ مارگولیس، ص 89).طرح جبهة آزادیبخش جامو و کشمیر برای استقلال این ایالت و برگزاری انتخابات پس از پنج سال برای تعیین سرنوشت آن، هند و پاکستان را در تنگنا قرار داده است. باتوجه به این ادعای هند که همة مخالفانش در کشمیر مسلمانانی تندرواند که قصد دارند کشوری با حکومت اسلامی ایجاد کنند، و به این بهانه آنان را سرکوب می‌کند، این طرح که محتوایی دموکراتیک دارد ادعای هند را نفی می‌کند. از سوی دیگر چون مُفاد این طرح به قطعنامه‌های سازمان ملل متحد در مورد کشمیر نزدیک است، ممکن است دستمایة طرح صلح و راه‌حلی بین‌المللی برای این مسئله شود که موقعیت هند را تضعیف نماید (مارگولیس، ص 87 ـ 88).این طرح به همان میزان پاکستان را نیز با مشکل روبه‌رو کرده، زیرا جبهه خواستار ایجاد کشمیری مستقل است متشکل از استانهای درة کشمیر، جامو، لَداخ * تحت نظارت هند و کشمیر آزاد، گِلْگِت * ، و بَلتِستانِ * تحت‌نظارت پاکستان. دو منطقة اخیر را پاکستان جزو مناطق شمالی خود می‌داند نه ایالت کشمیر. پاکستان اعلام کرده که حاضر است فوراً منطقة کشمیر آزاد را به دولت مستقل جامو و کشمیر منتقل کند اما در مورد گلگت و بلتستان این گونه نیست. منطقة گلگت راه ارتباطی پاکستان با چین است و از سوی دیگر منطقه‌ای است که درآمد جهانگردی زیادی برای پاکستان دارد؛ ازاین‌رو به باور پاکستانیها جبهه افزون بر هند، پاکستان را نیز تهدید می‌کند. امان‌اللّه خان رهبر جبهه بارها به سبب طرح این مسئله در پاکستان به زندان افتاده است (همان، ص 88). به همین دلیل جبهه مدعی است اسلام‌آباد و دهلی‌نو مخفیانه با یکدیگر برای حفظ وضع موجود و از بین بردن استقلال کشمیر تبانی کرده‌اند. حتی اعضای جبهه، گروههای مبارز کشمیری طرفدار پاکستان را به کشتن مبارزان جبهه و در اختیار گذاشتن نشانی مخفیگاههای آن متهم می‌کنند (همانجا؛ اسکوفیلد، 2003، ص 157).از اوایل دهة 1370 ش/ 1990 جبهة آزادیبخش جامو و کشمیر باتوجه به حضور گروههای طرفدار پاکستان مانند حزب المجاهدین، و نیز اختلافهای درون‌گروهی، در عرصة نظامی به حاشیه رانده شده اما در عرصة سیاسی همچنان از پشتیبانی سیاسی بیشتر مردم کشمیر برخوردار است (اسکوفیلد، 1996، ص 268؛ همو، 2003، ص 174؛ ویدمالم، ص 132؛ مالک، ص 300).در 1373ش/1994، محمدیاسین مَلِک، از رهبران جبهه که در دهلی‌نو زندانی بود، باعث انشعاب در جبهه شد. او به دلیل اختلاف شخصی با امان‌اللّه‌خان و همچنین اختلاف در زمینة جایگاه استفاده از نیروی نظامی در مبارزات جبهه راه دیگری در پیش گرفت؛ کاربرد خشونت را رد کرد و پس از آزادی از زندان اعلام داشت روش گاندی که مبتنی بر پرهیز از خشونت است، راهنمای اوست. به دنبال این اختلاف، یاسین ملک رهبری سازمانی همنام را در هند در دست گرفت که هدفش دستیابی به استقلال کشمیر از راههای آشتی‌جویانه است. این انشعاب جبهه را تضعیف کرد (مالک، ص300ـ301؛ اسکوفیلد، 1996، ص 268ـ269، 294؛ همو، 2003، ص 174ـ175، 231).جبهة آزادیبخش جامو و کشمیر پرچمی با رنگهای سبز، سرخ و سفید دارد که رنگ سبز نماد سرسبزی کشمیر، رنگ سرخ نماد اندیشه‌های انقلابی جبهه و نیاز به خون‌فشانی در راه آمال جبهه، و رنگ سفید نماد باور جبهه به تلاشهای صلح‌آمیز برای حل مسئلة کشمیر و احترام به اقلیتهای مذهبی است (جبهة آزادیبخش جامو و کشمیر، 1997، ش 6).نیز رجوع کنید به جامو و کشمیر *منابع: الطاف حسین، کشمیر: بهشت زخم‌خورده ، ترجمة فریدون دولتشاهی، تهران 1372 ش؛M. J. Akbar, Kashmir behind the vale , New Delhi 2002; Jammu Kashmir Liberation Front , 29 May 1997. [Online]. Available: http://shell. comsats. net. pk/ ´ jklf/ index. html. [11 June 2005]; Alastair Lamb, Kashmir: a disputed legacy, 1846-1990 , Karachi 1993; Iffat Malik, Kashmir: ethnic conflict, international dispute , Oxford 2002; Eric S. Margolis, War at the top of the world: the struggle for Afghanistan, Kashmir and Tibet , New York 2001;Victoria Schofield, Kashmir in conflict: India, Pakistan and the unending war, London 2003; idem, Kashmir in the crossfire , London 1996; Sten Widmalm, Kashmir in comparative perspective: democracy and violent separatism in India , London 2002; Robert G. Wirsing, India, Pakistan, and the Kashmir dispute on regional conflict and its vesolution , Calcutta 1995.
