جَبَلَه(2) ، کوهی منفرد در نَجد عربستان سعودی که به سبب وقوع نبردی در کنار آن، شهرت یافته است. این کوه با ارتفاع 302 ، 1 متر در شمال غربی امارت ریاض واقع است و وادی‌الرِشاء در مشرق آن قرار دارد ( اطلس‌المملکة‌العربیة السعودیة ، ص 14، 188؛ عظیمی، ص 2ـ3). این کوه سرخ، بین الشُّرَیف (آبگاه بنی‌نُمَیْر) و اَلشّرَفْ (آبگاه بنی‌کلاب) قرار گرفته است (بکری، ج 2، ص 365؛ یاقوت حموی، ج 2، ص 24). سه وادی عمده‌ای که در امتداد دامنه‌های کوه جبله هست، به وادی الرشاء می‌رسند ( د. اسلام ، چاپ دوم، ذیل مادّه). به نوشتة یاقوت حموی در قرن هفتم، جبله کوه درازی است و شکافهای بزرگی دارد که نزدیک به هم قرار گرفته‌اند و از ابوزیاد کِلابی نقل می‌کند که درازی آن یک روز راه و عرض آن نصف روز راه است. دو راه دارد: یکی در مشرق به‌نام سَلعه، که در پایین وادی است و طایفة عُرَیْنه از آب آن استفاده می‌کردند؛ دیگری در مغرب که آن را الخَلیف می‌نامند (ج 2، ص 24).پیش از اسلام در یکی از وادیهای جبله بین تعداد زیادی از قبایل ( رجوع کنید به ادامة مقاله) نبردی در گرفت که به یوم جبله، یوم تَعطیش النُوق، جنگ جبله یا جنگ شعب جبله معروف گردید (یاقوت‌حموی، همانجا؛ ابن‌اثیر، ج 1، ص 583؛ قس ابن‌حائک، ص 259). این جنگ در شِعبِ (درة) جبله (ابن‌اثیر، همانجا)، به روایتی هفده سال قبل از تولد پیامبر اکرم اتفاق افتاد (یاقوت حموی، ج 2، ص 25). طبری زمان وقوع آن را سال تولد پیامبر ذکر کرده است (ج 2، ص 154). در این روز لَقِیط‌بن زُراره به خون‌خواهی برادرش، مَعْبَدبن زُراره، تصمیم به جنگ گرفت. دَخْتَنُوُس، دختر و در عین حال همسر لقیط (لقیط برکیش زردشتی بود)، نیز در این جنگ همراه او بود ( رجوع کنید به یاقوت‌حموی، ج 2، ص24). وی با بسیاری از قبایل مخالف بنی‌عامربن‌صَعصَعه متحد شد و عامربن صعصعه نیز با بنی عَبس هم‌پیمان گردید (ابن‌اثیر، ج 1، ص 583؛ نیز رجوع کنید بهابن‌دُرَید، ج 2، ص 280ـ281). لقیط با اطمینان به پیروزی خود بر عامر و متحدانش، به سوی شعب روانه گشت. در راه به کَرِب‌بن صَفوان‌بن حُباب سعدی بر خورد و از او دعوت به همکاری کرد (ابن‌درید، ج 1، ص 257؛ ابن‌اثیر، ج1، ص584). او نپذیرفت و لقیط از وی قول گرفت که مخالفان را آگاه نسازد. کرب سوگند یاد کرد، اما به آنان اطلاعات رساند. آنان تصمیم گرفتند شترانشان را به شعب جبله ببرند، آنها را تشنه نگاه دارند تا روز جنگ به طرف دشمن رها کنند و با حملة شترهای تشنه به دشمن، کمی نیروهای خود را جبران کنند. در این نبرد، تمیمیان و غطفانیان شکست خوردند، عمروبن‌جون کشته شد و حاجب‌بن زراره اسیر گردید که او را با پانصد شتر و عمروبن عمرو را با دویست شتر باز خریدند (ابن‌اثیر، ج 1، ص585). به روایتی انگیزة جنگ جبله، دست‌یابی به‌چراگاه بود ( رجوع کنید به همان، ج1، ص586). این روز مانند بسیاری از حوادث دیگرِ عصر جاهلی مبدأ تاریخ شد (مسعودی، ص204).واقعة دیگری که با جبله مرتبط است، به اوایل قرن چهاردهم بازمی‌گردد. در 1308ش/1929 بین شعب قبیلة عُتَیْبه بر سر دست یافتن به آبهای جبله نبرد سنگینی درگرفت. پس از آنکه ملک عبدالعزیز آل‌سعود، در سَبَلَه گروهی از «اِخوان» را که شورش کرده بودند شکست داد، افراد شعبة بَرقا از قبیلة عتیبه به فرماندهی سلطان‌بن بجاد آل‌حُمید (شیخ عتیبه و یکی از سه رهبر شورش) گریختند. وی و اتباعش سرانجام گرفتار شدند و دوباره از عُمَربن رُبیعان، فرمانده عناصر وفادار شعبة رَوْقه از قبیلة عتیبه، در جبله شکست خوردند ( د. اسلام ، همانجا).منابع: ابن‌اثیر؛ ابن‌حائک، صفة جزیرة‌العرب ، چاپ محمدبن علی أکوع، صنعاء 1403/1983؛ ابن‌درید، کتاب‌الاشتقاق ، چاپ عبدالسلام محمد هارون، بغداد 1399/1979؛ اطلس‌المملکة‌العربیة السعودیة ، ریاض: وزارة التعلیم‌العالی، 1420/2000؛ عبداللّه‌بن عبدالعزیز بکری، معجم مااستعجم من اسماء البلاد و المواضع ، چاپ مصطفی سقّا، قاهره 1364ـ1371/ 1945ـ1951؛ طبری، تاریخ (بیروت)؛ رقیه السادات عظیمی، عربستان سعودی ، تهران: وزارت امورخارجه، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، 1374 ش؛ مسعودی، تنبیه ؛ یاقوت حموی؛EI 2 , s.v. "Djabala" (by F. Buhl-]R. L. Headley[).
