جاویدان‌خرد، مجله رجوع کنید به انجمن حکمت و فلسفة ایرانNNNNجاویدنامه رجوع کنید به اقبال لاهوری، محمدNNNNجاهدی احمد افندی ، صوفی و شاعر اوایل قرن یازدهم، بنیانگذار شاخة جاهدیه از طریقت خلوتی ـ عشاقی. وی در اَدِرنه به دنیا آمد. از زندگی‌اش آگاهی چندانی در دست نیست. نام او احمد و تخلصش جاهدی بود. وی پس از یونس اَمْرِه (شاعر و عارف تُرک قرن نهم) دومین شاعر مردمی ترکیه به‌شمار می‌آید. از کتاب‌النّصیحة او چنین بر می‌آید که از خاندانی اهل روم ایلی بوده و پدرش محمد نام داشته است. گزارش منابع در بارة او، پس از انتسابش به طریقت، متناقض است. م. صادق وجدانی، به اشتباه او را مرید جمال‌الدین اَدِرنَوی، شیخ زاویة «صَوّاقان» ] = سقّایان [ اَگرْیقاپی و بنیانگذار شعبة جمالیة طریقت عشاقیه معرفی کرده که این نادرست است، زیرا جاهدی در 1070 و جمال‌الدین در 1164 درگذشته است. این اشتباه در منابع بعدی نیز تکرار شده است ( رجوع کنید بهبایری، ص 874؛ ) دایرة‌المعارف زبان و ادبیات ترک ( ، ج 2، ص 6). حسین وصّاف و سعدالدین نزهت ارغون با استناد به ترجمة مشایخ ، اثر ایوانسرایی، که امروزه موجود نیست، از انتساب جاهدی به شیخ حسن قائمی بوسنَوی (متوفی 1091) و دریافت سِمَت خلافت از او سخن گفته‌اند. قائمی که بیست سال بعد از جاهدی درگذشته، مرید مصلح‌الدین اوزیچه‌لی/ اوزیچه‌ای (متوفی 1052)، و اوزیچه‌ای نیز مرید بالی‌افندی صوفیایی * بوده است. چون در منابع به عشاقی بودن قائمی اشاره نشده است، در این‌که او شیخِ جاهدی بوده باشد تردید وجود دارد.جاهدی، احتمالاً پس از دریافت سمت خلافت از یکی از مشایخ طریقة خلوتی ـ عشاقی در ادرنه، به چَناق قلعه رفته و با ایجاد خانقاهی در ] قصبة [ کلیدبحر، به ارشادِ طالبان پرداخته است. مادّه تاریخ درگذشت او، «استراحت»، برابر 1070 است. مقبرة او که در بین عوام، به اشتباه به «جاهده سلطان» شهرت یافته است، از زیارتگاههای مهم چناق قلعه به شمار می‌آید و در قسمت مقدّم مسجدی به همین نام جای دارد.پس از درگذشت جاهدی، فرزندش عبداللطیف به مقام شیخی طریقت جاهدیه رسید. ظاهراً این طریقت در قرن دوازدهم در حوالی چناق قلعه، بورسه و ادرنه پیروان فراوانی یافته اما به شهر استانبول نرسیده است. یکی از خلفای جاهدی، مصلح‌الدین قره‌مانی، بنیانگذار شعبة مُصلحیة طریقت عشاقیه (حریری‌زاده، ج 2، گ 292 پ) و خلیفة دیگرش شیخ محیی‌الدین بروسه‌ای (متوفی 1091)، مرید شیخ علی افندی، بوده است که خانقاه اوچ‌قوزلر را در بورسه ایجاد کرد و خود نمایندة طریقت جاهدیه در آنجا بود (شیخی، ج 1، ص 576). این خانقاه تا دوره‌های اخیر دایر و فعال بوده است.بر اساس اطلاعاتی که حسین وصّاف از سید پاشا، خدمتگزار با سابقة تشکیلات «قلاع مستحکمه» در چناق قلعه،در بارة این طریقت نقل کرده است، پیروان جاهدیه از اوایل قرن سیزدهم از مشی جاهدی، که سنّی بوده، فاصله گرفته و به بکتاشیه * روی آورده‌اند و در نتیجه از شمارشان کاسته شده است. ظاهراً طریقت جاهدیه در اوایل قرن چهاردهم کاملاً از بین رفته است (وصّاف، ج 4، ص 253).دیوان جاهدی مشتمل است بر حدود یکصد شعر در قالب غزل و سرودهای «الاهی» ] = مذهبی ـ عرفانی [ که اغلب وزن هجایی دارند. بر اساس اشعار این دیوان، آهنگ ساخته شده است. نسخة خطی این دیوان در کتابخانة سلیمانیه، در استانبول (مجموعة حسن حُسنی‌پاشا، ش 796) نگهداری می‌شود. به گفتة خالدبایْری ] نویسندة ترک [ دستنوشتة دیگری از این دیوان ، در اختیار او (بایری) است.کتاب‌النّصیحة ، اثر دیگر جاهدی، شامل اطلاعات عمومی در بارة تصوف، آداب و ارکان سلوک و کلمات قصار جاهدی است که دو نسخه از آن در کتابخانة سلیمانیه (مجموعة ابراهیم افندی، ش 350، بخش کتابهای خطی اهدایی، ش 2141) وجود دارد.منابع: محمدطاهر بروسه‌لی، عثمانلی مؤلفلری ، استانبول 1333ـ1342، ج 1، ص 53ـ54، 148؛ کمال‌الدین حریری‌زاده، تبیان وسائل الحقائق فی بیان سلاسل الطرائق ، نسخة خطی کتابخانة سلیمانیة استانبول، مجموعة فاتح، ش430ـ432؛ محمد شمس‌الدین، یادگار شمسی ، بورسه 1332، ص100؛ محمد افندی شیخی، وقایع الفضلاء ، چاپ عبدالقادر اوزجان، استانبول 1989، ج 1، ص 146؛ احمد ضیاءالدین، گلزار صلحا، وفیات عرفا ، نسخة خطی کتابخانة آثار قدیمة خطی و چاپی بورسه، مجموعة اورخان، ش 2/1018، گ 97 پ؛ نائل تومان، تحفة نائلی ، کتابخانة مرکز تحقیقات شرقیات دانشگاه استانبول، ذیل «جاهدی»؛ م. صادق وجدانی، طومار طرق عالیه‌دن خلوتیه سلسله نامه‌سی ، استانبول 1338ـ1341، ص 108، 110ـ111؛ حسین وصاف، سفینة‌الاولیا ، ج 4، ص 252ـ253؛Hدseyin Ayvansara y , Mecmu a-i teva r h , ed. Fahri ´. Derin-Vahid ´abuk, Istanbul 1985; M. Halid Bayr , "Cahid ", TFA , no. 58 (1954), 874-875; Sadeddin Nدzhet Ergun, Tدrk airleri , Istanbul 1936-1945, II , 894; Tدrk dili ve edebiyat ansiklopedisi , Istanbul 1976- .
