جامعة اسلامی مهندسین ، تشکل عقیدتی، سیاسی، علمی و فنی جمعی از مهندسان با مشی اصول‌گرایی اسلامی. پس از انحلال حزب جمهوری اسلامی * تعدادی از اعضای این حزب گردهم آمدند و جامعة‌اسلامی مهندسین را تأسیس نمودند. این جامعه، در بهمن 1366 با حضور پنج عضو، که همگی از اعضای شاخة مهندسین حزب جمهوری‌اسلامی بودند، پایه‌گذاری گردید. بعدها با گسترش فعالیت تشکیلاتی، تعداد اعضای آن افزایش یافت و در 8 خرداد 1370 از وزارت کشور مجوز فعالیت گرفت (شادلو، ص 466). محمدرضا باهنر دلایل تشکیل جامعه را چنین ذکر کرده است: ضرورت نظام تشکیلاتی و حزبی در نظام پارلمانی، جلوگیری از انزوای عناصر انقلابی و تحصیلکرده به دلیل جوّ سیاسی حاکم به ویژه در دهة نخست پس از انقلاب، و خنثا کردن تبلیغات محافل خارج از کشور مبنی بر غیرمتخصص بودن نیروهای انقلابی (1374ش، ص11ـ12).بر طبق اساسنامه، این جامعه تشکلی عقیدتی، سیاسی، علمی و فنی است که به هیچ حزب، گروه و سازمان سیاسی وابسته نیست ولی از خواستهای بحق تمام تشکلها و نیروهای مسلمان پیرو ولایت فقیه پشتیبانی و با آنان همکاری و همفکری می‌کند. ارکان جامعه عبارت‌اند از:الف) هیئت مؤسس، که نظارت بر حسن تشکیل مجامع عمومی و اجرای مصوبات آنها، رسیدگی به شکایات رسیده در خصوص جامعه و اعضای آن، تصمیم‌گیری در مورد کسانی که شرایط عضویت را از دست می‌دهند، نظارت مستمر بر روند کلی تشکیلات و تأیید صلاحیت داوطلبان عضویت در شورای مرکزی را بر عهده دارد.ب) مجمع عمومی، که بالاترین مرجع تصمیم‌گیری جامعه است و هر دو سال یک بار با دعوت کتبی دبیرکل جامعه از اعضا یا نمایندگان آنها تشکیل می‌گردد. وظایف مجمع عبارت است از تصویب یا اصلاح اساسنامه و مرامنامه، انتخاب اعضای شورای مرکزی برای دو سال، تعیین مشی کلی و نیز بررسی عملکرد دورة گذشتة شورای مرکزی.ج) شورای مرکزی، که مسئولیت رهبری و برنامه‌ریزی این جامعه را برعهده دارد و مستقیماً در برابر مجمع عمومی مسئول است. این شورا پانزده عضو دارد و وظایف آنها انتخاب دبیر کل، تعیین سیاستهای اجرایی جامعه در چارچوب اساسنامه و مصوبات مجمع عمومی، و تهیه و تصویب آیین‌نامه‌های مورد نیاز در چارچوب مقررات قانونی واساسنامه است.بر اساس مادّة هفده اساسنامه، دبیرکل، سخنگوی رسمی جامعه است و وظایف و اختیاراتی دارد، از جمله: نظارت بر حسن اجرای مصوبات شورای مرکزی، صدور تمام دستورالعملهای اجرایی، انتخاب مسئولان اجرایی و اعضای کمیته‌های تخصصی، ایجاد هماهنگی بین واحدهای اجرایی و کمیته‌های تخصصی، و ریاست جلسات شورای مرکزی و هیئت اجرایی.د) حوزه، که کوچک‌ترین واحد تشکیلاتی جامعه است و از حداقل هفت و حداکثر دوازده عضو تشکیل می‌شود. از جمله وظایف حوزه است: بالابردن بینش اسلامی و سیاسی اعضا، بحث و بررسی مسائل علمی و فنی و اقتصادی کشور، تحلیل مسائل سیاسی، مبادلة اخبار و تلاش برای تحقق اهداف جامعه ( شناسنامة تشکلها و احزاب سیاسی ایران ، ج 1، ص 103ـ 107؛ جامعة اسلامی مهندسین، ص 5 ـ9).بر اساس مرامنامة جامعة اسلامی مهندسین، هدف این جامعه، تحقق آرمانهای الاهی ـ انسانی امام‌خمینی (ره) است و برای تداوم انقلاب و استقرار عدل‌اسلامی در زمینه‌های معنوی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فنی و صنعتی تلاش می‌کند. از جمله اهدافی که در مرامنامة این تشکل مورد توجه قرار گرفته، اینهاست: بالا بردن آگاهیهای اسلامی و سیاسی و فنی اعضای جامعه، خودسازی انقلابی، همکاری با مسئولان کشور در تمام زمینه‌ها، مبارزة پیگیر و مستمر با همة عوامل استبداد و استعمار و استثمار، دفاع از آزادیهای اساسی، طرح ارزشهای والای اسلامی، تهیة برنامه‌های مفید برای توسعة کشور، تلاش برای ریشه‌کن کردن فقر و ایجاد اشتغال، کمک به خودکفایی عملی و فنی کشور، مبارزة مستمر و مداوم با عوامل فرهنگی بیگانه، اشاعة فرهنگ تولّا و تبرّا با مفهوم عمیق اسلامی، کمک به محرومان و مستضعفان، کمک به اجرای طرحهای عمرانی و همکاری با تشکیلات و سازمانهای علمی ـ فنی و پژوهشی ( شناسنامة تشکلها و احزاب سیاسی ایران ، ج 1، ص 101ـ102؛ جامعة اسلامی مهندسین، ص 1ـ4).عملکرد و فعالیت. این تشکل بر طبق اساسنامه می‌تواند اقدام به عضوگیری کند، بیشتر اعضای بر جستة این تشکل، شخصیتهایی شاخص در ائتلاف با جامعة روحانیت مبارز * و حزب مؤتلفة اسلامی * هستند. هفته‌نامة جام (کوته‌نوشتِ جامعة اسلامی مهندسین) از سوی این تشکل منتشر می‌شود. از فعالیتهای جانبی آن، حضور در تشکلهای مهندسی و نظام مهندسی کشور است. جامعة اسلامی مهندسین برای گسترش و ارتقای فعالیتهای خود، در برخی استانهای کشور، از جمله تهران، اصفهان، فارس، کرمان، آذربایجان شرقی، چهارمحال بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد، فعالیت می‌کند (شادلو، ص 467ـ 468؛ نیز رجوع کنید به «کارنامة جامعه به روایت دبیرکل»، ص 27ـ34).به طور کلی فعالیتهای سیاسی این تشکل شامل سه دوره بوده است. دورة اول خود دو مرحله دارد: مرحلة اول از 1366 تا 1368 ش. در این سالها جامعه، همراه با جامعة روحانیت مبارز و جمعیت مؤتلفة اسلامی، از منتقدان دولت وقت بود، ولی در مرحلة دوم (1368ـ 1374 ش)، با تغییر هیئت دولت به حمایت از برنامه‌های دولت برخاست ( رجوع کنید به«کارنامة دولت از نگاه دو خط»، ص 12، 24، 29؛ نبوی، ص 68ـ73).دورة دوم از اواخر 1374 ش آغاز گردید. در دورة دوم جامعة اسلامی مهندسین، به سبب همگرایی بیشتر با جامعة روحانیت مبارز و جمعیت مؤتلفة اسلامی، در جناح راست سنّتی (در برابر جناح راست مدرن) باقی‌ماند و در انتخابات مجلس پنجم همراه آنان به پیروزی دست یافت اما در انتخابات دورة هفتم ریاست جمهوری (1376 ش) ناکام ماند (شادلو، ص 47).این جامعه بر لزوم اصلاحات بر پایة قانون اساسی و نیز مغایرت نداشتن قوانین با احکام اسلامی تأکید دارد («انتخابات مجلس پنجم: گشتی در گفته‌ها»، ص 20ـ21؛ «چالش‌های دوخط در پلی‌تکنیک»، ص 72ـ93؛ رسالت ، سال 14، ش 4045، 23 دی 1378، ص 3). پس از شکستِ دو بارة جناح راست در انتخابات دورة ششم مجلس (1378 ش)، در ساختار جامعة اسلامی مهندسین تغییراتی پدید آمد که به منزلة شروع دورة سوم فعالیت آن است و در چهارمین همایش جامعة اسلامی مهندسین در 14 مهر 1379، مواضع و اهداف جدید جامعه اعلام شده است. برخی از این اهداف عبارت‌اند از: تلاش برای توسعة سیاسی و افزایش مشارکت مردمی و واگذاری برخی فعالیتها به آنان، زمینه‌سازی برای حضور احزابی که به نظام جمهوری اسلامی و قانون اساسی معتقدند، اصلاح نظام اداری و به کارگیری مدیران لایق و امین و عالم (کنگرة جامعة‌اسلامی مهندسین، ص 1، 4ـ6).پس از انتخابات خرداد 1376، جامعه یکی از منتقدان اصلی دولت و برنامه‌های آن بوده است و در پی تحولات سیاسی همچون انتخابات دورة دوم شورای شهر تهران و انتخابات مجلس هفتم در 1382 ش تعدادی از اعضای آن توانسته‌اند برخی سِمَتهای مهم را به دست آورند (برای آگاهی از برخی مواضع انتقادی جامعه رجوع کنید به باهنر، 1380، ص 2؛ همو، 1379 ش، ص 7؛ رسالت ، سال 16، ش 4440، 6 خرداد 1380، ص 2). در ششمین و آخرین همایش جامعة اسلامی مهندسین که در تیر 1383 برگزار شد مواضع جدید جامعه در محورهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی و سیاست خارجی با تأکید برضرورت تحقق چشم‌انداز بیست ساله (ابلاغ شده در 1382 ش) اعلام گردید.منابع: «انتخابات مجلس پنجم: گشتی در گفته‌ها»، جام: ماهنامة جامعة اسلامی مهندسین ، ش 41 (بهمن و اسفند 1374)؛ محمدرضا باهنر، «توسعة سیاسی تنها از رهگذر مشارکت سیاسی»، جام: ماهنامة جامعة اسلامی مهندسین ، ش 37 (تیر 1374)؛ همو، «چرا دولت به جای ارائة کارنامه، اختیارات خارج از قانون می‌طلبد»، جام‌هفته ، ش 112 (آذر 1379)؛ همو، «عملکرد مجلس ششم قابل دفاع نیست»، جام‌هفته ، ش 154 (آذر 1380)؛ جامعة اسلامی مهندسین، اساسنامه و مرامنامة جامعة اسلامی مهندسین ، ] تهران 1377 ش [ ؛ «چالش‌های دو خط در پلی‌تکنیک: مهندس مرتضی نبوی و محمد سلامتی در میزگرد دانشجویی پیرامون برنامه‌های دولت و کارکرد مجلسین سوم و چهارم»، جام: ماهنامة جامعة اسلامی مهندسین ، ش 41 (بهمن و اسفند 1374)؛ عباس شادلو، اطلاعاتی در بارة احزاب و جناحهای سیاسی ایران امروز ، تهران 1379 ش؛ شناسنامة تشکلها و احزاب سیاسی ایران ، ] ج 1، تهیه شده در [ ادارة کل سیاسی وزارت کشور، دبیرخانة کمیسیون مادّة (10) احزاب، تهران: کمیل، 1377 ش؛ «کارنامة جامعه به روایت دبیرکل: گزارش دکتر حسن غفوری‌فرد به دومین کنگرة سراسری جامعه در تهران»، جام: ماهنامة جامعة اسلامی مهندسین ، ش 43 (خرداد و تیر 1375)؛ کارنامة دولت از نگاه دو خط: میزگردی با حضور آقایان مهندس مرتضی نبوی و مهندس بهزاد نبوی»، جام: ماهنامة جامعة اسلامی مهندسین ، ش 38 (مرداد و شهریور 1374)؛ کنگرة جامعة اسلامی مهندسین (چهارمین: 1379: تهران)، «متن کامل بیانیة پایانی کنگرة چهارم جامعة اسلامی مهندسین»، جام هفته ، ش 104 (مهر 1379)؛ مرتضی نبوی، «تصمیمات اقتصادی اخیر: زمینه‌ها و انگیزه‌ها»، جام: ماهنامة جامعة اسلامی مهندسین ، ش 37 (تیر 1374).
