جامع احادیث الشیعة فی احکامِ الشریعة ، کتابی جامع شامل احادیث فقهی، به عربی، اثر اسماعیل معزّی ملایری که با پیشنهاد و نظارت آیت‌اللّه حاج آقاحسین بروجردی * (متوفی 1340 ش) تألیف شد.آیت‌اللّه بروجردی که بر اهمیت علم رجال و شناخت اِسناد و جایگاه آن در استنباط فقهی تأکید می‌کرد (فاضل لنکرانی، ص 145؛ سبحانی، ص 177)، کتاب وسائل‌الشیعه (اثر محمدبن حسن حرّعاملی، متوفی 1104) را ــ که احادیث فقهی را به ترتیب ابواب فقهی در بر دارد ــ بسیار ارج می‌نهاد، ولی اصرار داشت که این کتاب به سبب برخی اشکالات و کاستیها نیازمند تنقیح و تکمیل است (استادی، ص 295ـ296؛ معزّی ملایری، ج 1، مقدمة محمدحسن بروجردی، ص 9).برخی از این کاستیها از دیدگاه او عبارت بودند از: 1) تقطیع و پاره‌پاره شدن احادیث که موجب شده یک حدیث به شکل چند پاره حدیث در چندین باب گوناگون بیاید، از این‌رو مجتهد در مقام استنباط فقهی به درستی نمی‌تواند متوجه فضای صدور حدیث و قرائن موجود در متن آن شود. از سوی دیگر، تقطیع سبب تکرار اسناد احادیث و زیاد شدن ابواب کتاب و در نتیجه پر حجم شدن کتاب شده، تا آنجا که گفته‌اند نزدیک به یک سوم احادیث آن تکراری است (بروجردی، مقدمة واعظ‌زاده خراسانی، ص42؛ استادی، ص 295ـ297؛ واعظ‌زاده خراسانی، 1370 ش، ص 216)؛ 2) ذکر نشدن آیات مربوط به احکام در ابتدای ابواب؛ 3) درآمیختن احادیث آداب‌وسنن با احادیث احکام‌فقهی؛ 4) نقل نکردن دقیق برخی احادیث از کتب اربعه ( کافی، کتاب من لایحضره الفقیه، تهذیب‌الاحکام، الاستبصار )، به‌طوری‌که گاه معنای احادیث منقول با احادیث اصلی تفاوت دارد؛ 5) صاحب وسائل در ارجاع خواننده به دیگر احادیثِ هم مضمون، تعابیری مبهم مانند «تَقَدَّم» یا «یَأتی» به کار برده و نشانی حدیثِ مورد اشاره را دقیقاً معلوم نکرده است؛ 6) گاه همة احادیثِ یک موضوع ذکر نشده و برعکس، احادیث غیرمرتبط نقل شده است (معزّی ملایری، همان مقدمه، ص 9ـ10).این واقعیتها آیت‌اللّه بروجردی را بر آن داشت تا طرح اثری حدیثی را پیشنهاد کند که در بر دارندة تمامی احادیث فقهی و دارای باب‌بندی مناسب و بدون تکرار و تقطیع باشد. با استقبال شاگردان ایشان از این طرح، اجرای آن به اهتمامِ شماری از آنان و با اِشراف و نظارت مستمر خود او آغاز شد (همان مقدمه، ص 10ـ 11؛ استادی، ص 297ـ 298؛ علوی، ص 322). در جریان تألیف کتاب، بسیاری از افراد گروه از ادامة همکاری باز ایستادند و در نهایت، کار تألیف و باب‌بندی و چاپ کتاب را اسماعیل معزّی ملایری به انجام رساند. در مقدمة فرزند آیت‌اللّه بروجردی بر نخستین جلد کتاب (ص 10)، اسماعیل معزّی و شیخ علی پناه اشتهاردی، دو تن از افراد فعال در این‌باره معرفی شده‌اند.به گفتة برخی مؤلفان (برای نمونه رجوع کنید به واعظ‌زاده خراسانی، 1370 ش، ص 209ـ210)، در ابتدا قرار بود که این کتاب، تنها ناظر به احادیث کتاب وسائل‌الشیعه باشد و با نام تهذیب‌الوسائل منتشر شود اما در ادامة کار تصمیم گرفته شد که کتاب، شامل تمام احادیث فقهی شیعه باشد؛ از این‌رو، احادیث مستدرک الوسائل محدّث نوری نیز بدان افزوده شد. نام کتاب را آیت‌اللّه بروجردی خود برگزید (بروجردی، مقدمة واعظ‌زاده خراسانی، ص 43).برخی ویژگیهای جامع احادیث‌الشیعة عبارت‌اند از:1) تقطیع نشدن روایات، مگر در برخی احادیث طولانی مانند وصیت پیامبر اکرم صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌وسلم به امام علی علیه‌السلام و حدیث اربعمأة. هر حدیث با سند و متن کامل فقط در یک‌جا و در مناسب‌ترین باب ذکر شده و در صورت مرتبط بودن حدیث با چندین باب، در آن ابواب به این حدیث اشاره شده است.2) گردآوری همة روایات یک فرع فقهی در کنار هم. در صورتی که بخشی از احادیث ابواب دیگر بر موضوع یک باب دلالت می‌کرده، آن بخش از حدیث یا مُفاد آن، با تعیین شمارة باب و حدیث در ذیل باب آمده است.3) تلفیق اِسناد و متون، یعنی در صورت اشتراک سند حدیث با حدیث پیشین، بخشهای مشترک سند، تکرار نشده و با عبارت «بهذا الاسناد» مشخص شده است. از این‌رو، با وجود تکرار نشدن اسناد، قسمتهای مشترک و غیرمشترک آنها کاملاً معلوم است. در صورت اختلاف داشتن کامل دو حدیث در سند و یکسان بودن متن آنها از نظر لفظ و معنا، حدیث اول به صورت کامل نقل شده و پس از آوردن سند حدیث دوم، عبارت «ذَکَر مِثْلَه» و در صورت اختلاف متن در لفظ، و نه معنا، «ذَکَرَ نَحْوَه» آمده است. در صورت اختلاف احادیث در لفظ و معنا، همگی جداگانه و به صورت کامل آورده شده‌اند. این ویژگی کتاب، امکان مقایسة احادیث را از نظر موارد اشتراک و اختلاف سند و متن، فراهم ساخته و به علاوه، از حجیم شدن کتاب جلوگیری کرده است.4) ذکر شدن آیات مربوط به موضوع هر باب در ابتدای باب به ترتیب قرآنی.5) علاوه بر رعایت شدن نظم و ترتیب مناسب در باب‌بندی کتاب، روایات هر باب نیز با نظم خاصی رتبه‌بندی و نقل شده‌اند؛ ابتدا احادیثی که برطبق مضمون آنها فتوا داده شده و سپس احادیث معارض آورده شده و روایات عام پیش از روایات خاص و روایات مطلق پیش از روایات مقیّد آمده است. همچنین احادیث هر باب، تا حد امکان از نظر مضمون و اشتراکِ راوی و اتحاد سند و متن دسته‌بندی شده است.6) نقل شدن توضیحات مهمی که در کتابهای جامعِ حدیثیِ شیعه در ذیل برخی احادیث آمده و به فهم آنها کمک می‌کند. بیشترین نقلها از شیخ طوسی و عمدتاً در بارة حل تعارض ظاهری احادیث است.7) جدا شدن روایات سنن، آداب و ادعیه از احادیث مربوط به احکام فقهی و آوردن آنها در مجلدی جداگانه.8) شماره‌گذاری ابواب و احادیث. هر حدیث دو شماره دارد: شمارة مسلسل و شمارة مخصوص به آن در ضمن باب. در ابتدای هر حدیث نیز نام کتاب و نشانی دقیق حدیث ذکر شده است. نام کتب اربعه، وسائل الشیعه و مستدرک الوسائل (به سبب کثرت نقل از آنها) با رمز، و اسامیِ دیگر منابع حدیثی، با نام مشهور آنها آمده است. ویژگیهای چاپ مآخذ هم در مقدمة کتاب بیان شده است.9) تمامی احادیث منقول از کتب اربعه، از مصادر اصلی خود نقل و مکرراً با نسخ خطی معتبر مقابله شده‌اند ( رجوع کنید به معزّی ملایری، ج 1، مقدمه، ص 13ـ24).گفته شده است که آیت‌اللّه بروجردی، که آگاهی از احادیث اهل‌سنّت را در فهم معانی روایات و احادیث شیعی مؤثر می‌دانست، در ابتدا بر این نظر بود که در ذیل هر بابِ کتاب، روایات اهل‌سنّت هم آورده شود اما بعدها از این کار منصرف شد (بروجردی، مقدمة واعظ‌زاده خراسانی، ص 45؛ واعظ‌زاده خراسانی، 1370 ش، ص 208ـ209).آیت‌اللّه بروجردی از تألیف کتاب، بسیار خرسند بود و آن را ثمرة عمر خویش می‌دانست ( رجوع کنید به معزّی ملایری، ج 1، مقدمة محمدحسن بروجردی، ص 11). چاپ کتاب در زمان حیات ایشان آغاز شد و نخستین جلد (شامل ابواب مقدمات و مبحث طهارت) در 1380، چند روز پس از وفات ایشان، در قطع رحلی منتشر گردید ( رجوع کنید به مشار، ستون 239). در ابتدای کتاب، بابی مقدماتی گشوده شده که در بر دارندة برخی مباحث مهم اصولی است، مانند حجیت عقل، حجیت ظاهر قرآن و سنّت پیامبر اکرم، و مشروط بودن تکلیف به عقل و بلوغ از دیدگاه احادیث. تألیف مقدمة کتاب را آیت‌اللّه بروجردی خود آغاز کرد و پس از وفات او، فرزندش سید محمدحسن، آن را تکمیل نمود. جلد دوم کتاب در همان قطع و شامل ابوابی از مباحث نماز در 1385 چاپ شد. چاپ کامل کتاب در قطع وزیری، در 1399 با توصیه و حمایت مالی آیت‌اللّه خوئی در قم آغاز شد و در 1415 در 26 جلد به پایان رسید. در ابتدای مجلدات کتاب تا جلد بیستم، دستخط تشویق‌آمیز آیت‌اللّه خوئی دیده می‌شود. چاپ مجلدات پایانی کتاب نیز از حمایت آیات، سیدمحمدرضا گلپایگانی و سیدعلی سیستانی، برخوردار شد.آخرین چاپ جامع احادیث‌الشیعه ، با اضافات و اصلاحاتی بر چاپ پیشین، در 1371 ش آغاز شد و در 1383 ش در 31 جلد به پایان رسید. مهم‌ترین ویژگیهای این چاپ، بنا بر آنچه در مقدمة آن آمده، عبارت است از: افزودن حدود هزار حدیث که در وسائل‌الشیعه و مستدرک‌الوسائل نیامده است، ذکر معانی لغات، آوردن تعلیق و توضیح در بارة برخی احادیث، تبدیل شمارة صفحات منابع حدیثی به چاپهای جدیدتر آنها و تصحیح اشتباهات چاپ اول (در بارة کتاب رجوع کنید به واعظ‌زاده خراسانی، 1379 ش، ص 182ـ186).منابع: رضا استادی، «آثار و تألیفات آیة‌اللّه بروجردی»، حوزه ، سال 8 ، ش 1 و 2 (فروردین ـ تیر 1370)؛ حسین بروجردی، ترتیب اسانید کتاب الکافی للشیخ الکلینی رحمه‌اللّه ، مشهد 1414/1993؛ جعفر سبحانی، «مصاحبه با آیة‌اللّه جعفر سبحانی»، حوزه ، سال 8 ، ش 1 و 2 (فروردین ـ تیر 1370)؛ جواد علوی، «آیة‌اللّه بروجردی در بروجرد»، همان منبع؛ محمد فاضل لنکرانی، «مصاحبه با آیة‌اللّه محمدفاضل لنکرانی»، همان؛ خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی عربی ، تهران 1344 ش؛ اسماعیل معزّی ملایری، جامع احادیث الشیعة فی احکام الشریعة ، قم 1371ـ1383 ش؛ محمد واعظ‌زاده خراسانی، زندگی آیت‌اللّه العظمی بروجردی و مکتب فقهی، اصولی، حدیثی و رجالی وی ، تهران 1379 ش؛ همو، «مصاحبه با حجة‌الاسلام و المسلمین محمد واعظ‌زاده خراسانی»، حوزه ، سال 8 ، ش 1 و 2 (فروردین ـ تیر 1370).
