ثَلاث باباجانی ، شهرستانی در استان کرمانشاه. این شهرستان از شمال به شهرستان پاوه، از مشرق به شهرستان جوانرود، از جنوب به شهرستانهای اسلام‌آبادغرب و سرپل‌ذهاب و از مغرب به خاک عراق محدود و شامل دو بخش مرکزی و اَزْگَله است و شش دهستان به نامهای خانه‌شور، دشتِ حُر (هور)، زِمکان/ زیمَکان، ازگله، جیگِران و سرقلعه دارد. مرکز آن شهر تازه‌آباد است.شمال و مشرق شهرستان ثلاث باباجانی کوهستانی است و رشته کوه هَسیر/ حَصیر/ هسیرو و سرابند/ صحرابند در آن امتداد دارد. کوههای مهم آن عبارت‌اند از: شَفیله (بلندترین قله: 135 ، 2 متر) در 38 کیلومتری جنوب‌غربی پاوه؛ بَندِگاز (بلندترین قله: 242 ، 2 متر) در 48 کیلومتری جنوب پاوه؛ کانی‌کَن (بلندترین قله: 086 ، 2 متر) در شانزده کیلومتری جنوب‌غربی جوانرود، و گاورا/ گَوُورا (بلندترین قله: 120 ، 2 متر) در سی کیلومتری جنوب‌غربی پاوه. در مغرب شهرستان، دشت گرمسیری واقع است. رودهای دائمی زِمکان، دشتِ حر، آب زِرِشک/ زریشکه با جهت جنوب‌شرقی ـ شمال‌غربی و آب‌لیما با جهت شرقی ـ غربی اراضی شهرستان را آبیاری می‌کنند. آب آشامیدنی این شهرستان از چشمه‌ها و چاهها تأمین می‌شود.از گیا دارای درختان بلوط، ون، گلابی وحشی، انجیر کوهی و گیاهانِ دارویی مانند آویشن، شیرین‌بیان و گل‌گاوزبان و نیز مراتعی برای چرای دام است و از زیا گرگ، گراز، روباه، شغال، خرگوش، کبک و تیهو در آن یافت می‌شود ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 45، ص 67).محصولات مهم زراعی و باغی شهرستان گندم، جو، بنشن، ذرت، برنج، گردو، انگور و زردآلو است. پرورش گاو، گوسفند و بز در آن رونق دارد و دام و فرآورده‌های دامی از صادرات آنجا به شمار می‌رود (همان، ج 45، ص 68، 132ـ133، 218، 293ـ 294). گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی و تولید انواع شال از صنایع‌دستی آن است.راههای اصلی آبادی شیخ‌سله (شیخ‌صالح) ـ قُلقُله ـ جوانرود، و جادة پاوه ـ تازه‌آباد ـ سرپل‌ذهاب، این شهرستان را با شهرهای اطراف پیوند می‌دهد.از آثار باستانی ثلاث‌باباجانی، ویرانه‌های قلعه‌ای قدیمی نزدیک آبادی سرقلعه (در حدود سی کیلومتری شمال‌غربی شهر سرپل‌ذهاب) است (رزم‌آرا، ج 5، ص 237).در تقسیمات کشوری 1311 ش، نام «باباجانی کردستان» به عنوان بلوک ذکر شده است (کیهان، ج 2، ص 457). در 1331 ش، «بخش ثلاث» مشتمل بر دهستانهای باباجانی، قبادی و ولدبیگی/ سرقلعة ولدبیگی و 108 آبادی، یکی از بخشهای شهرستان کرمانشاهان در استان پنجم بود (رزم‌آرا، ج 5، ص 359). در 1355 ش، بخش باباجانی به مرکزیت آبادیِ اَزْگَله در شهرستان پاوه تشکیل شد و مشتمل بر دهستانهای خانه شور، ازگله، جیگران و سرقلعه بود (ایران. وزارت کشور، ص 25). در خرداد 1381، به موجب تصویبنامة هیئت‌وزیران، این بخش از شهرستان جوانرود جدا و شهرستان شد (ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، ص 85).به‌سبب سکونت سه طایفة مهم باباجانی (باباجائی/ باوه‌جانی)، قبادی و ولدبیگی، نام ثلاث به این شهرستان اطلاق شده (رزم‌آرا، ج 5، ص 102) و ظاهراً به علت اهمیت بیشتر طایفة باباجانی و نیز حکومت رئیس این طایفه بر منطقه ( رجوع کنید بهسنندجی، ص 384) به ثلاث‌باباجانی معروف شده است. ربیع بدیعی این سه طایفه را جزء ایلات ثلاث و مشتمل بر 870 ، 7 خانوار ذکر کرده و گفته است که به زراعت و تولید صنایع‌دستی مشغول‌اند و به مناطق ییلاقی و قشلاقی آنها نیز اشاره کرده است (ج 2، ص 100).جمعیت آبادیهای شهرستان ثلاث‌باباجانی طبق سرشماری 1375 ش، 471 ، 20 تن بوده است. اهالی آن به فارسی و کردی سخن می‌گویند. بیشتر آنها سنّی شافعی و عده‌ای نیز شیعة دوازده امامی‌اند.شهر تازه‌آباد، مرکز شهرستان، در دشتی در دهستان دشت حر و تقریباً در قسمت میانی شهرستان واقع است. ارتفاع شهر 170 ، 1 متر و فاصله آن از شهر جوانرود، حدود 56 کیلومتر است. در فاصلة حدود پنج کیلومتری شمال و مشرق شهر، کوههایی واقع است. رود زیمکان میان این کوهها و در شهر تازه‌آباد جریان دارد و رود دشت حر از جنوب و مغرب شهر می‌گذرد. میانگین حداکثر دمای شهر در تابستانها به ْ33 و میانگین حداقل آن در زمستانها به ْ27- می‌رسد. متوسط بارش سالانه ششصد میلیمتر است. آب شهر از چشمه‌ها و چاهها تأمین می‌شود. شهر تازه‌آباد در مسیر راه شیخ‌سله ـ قلقله ـ جوانرود قرار دارد و پاسگاه مرزی حدود 33 کیلومتری شمال‌غربی آن واقع است ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، ج 45، ص 50). جمعیت شهر طبق سرشماری 1375 ش، 084 ، 5 تن بوده است (مرکز آمار ایران، 1376 ش ج ، ص هشتادودو). در آذر 1372، به موجب تصویبنامة شمارة 34/3/1/14224 آبادی تازه‌آباد شهر شد (ایران. قوانین و احکام، ص 541) و پس از تشکیل شهرستانِ ثلاث‌باباجانی، مرکز آن گردید (ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی، همانجا).تازه‌آباد قبل از شروع جنگ عراق با ایران (1359 ش)، اهمیت چندانی نداشت. با آغاز جنگ، مراکز نظامی و اداری در نزدیکی آن (در آبادی تازه‌آباد امین واقع در سه‌کیلومتری شمال‌غربی شهر تازه‌آباد) ایجاد شد و در پی امنیت حاصل از آن، آوارگان جنگی در تازه‌آباد اسکان یافتند. افزایش جمعیت این آبادی، نزدیکی آبادی ازگله به مرز و نیز موقعیت طبیعی مناسب تازه‌آباد نسبت به آبادیهای اطراف، سبب شد مرکزیت بخش از آبادی ازگله به تازه‌آباد منتقل شود ( فرهنگ جغرافیائی آبادیها ، همانجا).منابع: ایران. قوانین و احکام، مجموعه قوانین سال 1372 ، تهران: روزنامة رسمی کشور، 1373 ش؛ ایران. وزارت کشور، تقسیمات کشور شاهنشاهی ایران ، تهران 1355 ش؛ ایران. وزارت کشور. معاونت سیاسی. دفتر تقسیمات کشوری، نشریة تاریخ تأسیس عناصر تقسیماتی به همراه شماره مصوبات آن ، تهران 1381 ش؛ ربیع بدیعی، جغرافیای مفصّل ایران ، تهران 1362 ش؛ عباس جعفری، گیتاشناسی ایران ، تهران 1368ـ1379 ش؛ رزم‌آرا؛ شکراللّه‌بن عبداللّه سنندجی، تحفة ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان ، چاپ حشمت‌اللّه طبیبی، تهران 1366 ش؛ فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ، ج 45: قصرشیرین ، تهران: سازمان جغرافیائی نیروهای مسلح، 1373 ش؛ مسعود کیهان، جغرافیای مفصّل ایران ، تهران 1310ـ1311 ش؛ مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375: شناسنامة آبادیهای کشور، استان کرمانشاه، شهرستان جوانرود ، تهران 1376 ش الف ؛ همو، سرشماری عمومی نفوس‌ومسکن1375: شناسنامة‌دهستانهای‌کشور، استان کرمانشاه ، تهران 1376 ش ب ؛ همو، سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1375: نتایج تفصیلی کل کشور ، تهران 1376 ش ج ؛ نقشة راههای ایران ، مقیاس 000 ، 500 ، 2:1، تهران: سازمان نقشه‌برداری کشور، 1377 ش.
