ثعلبة‌بن یزید ، راوی کوفی و فرمانده شرطة امام علی علیه‌السلام. نسب وی به بنی‌حِمّان از قبیلة بنی‌تمیم می‌رسد و از این‌رو او را حِمّانی خوانده‌اند ( رجوع کنید به ابن‌سعد، ج 6، ص 165؛ سمعانی، ج 2، ص 257). از شرح‌حال و سوانح حیات او اطلاع مختصری در دست است. در کوفه می‌زیست (بخاری، ج 2، جزء 1، قسم 2، ص 174؛ ابن‌حِبّان، ج 1، ص 207) و در دوران حکومت امام علی فرمانده شرطة وی بود (ابن‌جوزی، ج 1، ص 161؛ ذهبی، 1963ـ1964، ج 1، ص 371). ابن‌سعد (همانجا) نام او را در طبقة راویان حضرت علی علیه‌السلام ذکر کرده و او را دارای روایات اندکی دانسته است. احادیث ثعلبه از علی علیه‌السلام در منابع سنّی و شیعی آمده است ( رجوع کنید به ادامة مقاله) و برخی از منابع ضمن وصف او به عنوان شیعة غالی (در بارة این اصطلاح نزد اهل سنّت رجوع کنید به تستری، ج 1، ص 22)، در سماع او از علی علیه‌السلام تردید کرده‌اند ( رجوع کنید به بخاری؛ ابن‌حبان؛ ذهبی، همانجاها؛ مُغَلْطای‌بن قَلیج، ج 3، ص 102). بنا بر حدیثی از امام علی به روایت ثعلبه، پیامبر اسلام از عهدشکنی زودهنگام امت خود نسبت به حضرت علی خبر می‌دهد (برای گزارش کامل روایت رجوع کنید به ثقفی، ج 2، ص 486ـ 489). این روایت در کتب شیعه و سنّی آمده است (برای نمونه رجوع کنید به عقیلی، سفر 4، ص 9؛ کوفی، ج 2، ص 545؛ ابن‌عساکر، ج 42، ص 447؛ ابن‌ابی‌الحدید، ج 6، ص 45؛ مجلسی، ج 28، ص 65، 375). بخاری (همانجا) ضمن نقل این روایت، گفتار ثعلبه را، احتمالاً به‌سبب مشکوک بودن سماع وی از علی علیه‌السلام، پذیرفتنی ندانسته (قس مغلطای‌بن قلیج، همانجا) و این رأی او مورد استناد رجالیان بعدی قرار گرفته است ( رجوع کنید بهابن‌عدی، ج 2، ص 109؛ ذهبی، 1401ـ1409، ج 12، ص439؛ ابن‌کثیر، ج 6، ص 244). علاوه بر این، ابن‌حبان (همانجا) معتقد است روایاتی که تنها وی از حضرت علی نقل کرده، قابل استناد نیست؛ ازاین‌رو، در برخی منابع سنّی، نام ثعلبة‌بن یزید در شمار راویان ضعیف و متروک قرار گرفته و احادیث او منکَر (حدیثی که مضمون آن مطابق مشهور نیست) شمرده شده است ( رجوع کنید بهعقیلی، سفر 1، ص 178؛ ابن‌جوزی، همانجا؛ مغلطای‌بن قلیج، ج 3، ص 101). اما در مقابل، برخی از بزرگان اهل‌سنّت نظیر نسائی، صاحب سنن ، وی را ثقه و صدوق شمرده‌اند (به نقل ذهبی، 1963ـ1964، همانجا؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج 1، ص 149) و از نظر ابن‌عدی (همانجا) هیچ‌یک از احادیث او منکَر نیست.ظاهراً ثعلبه فقط از علی علیه‌السلام روایت کرده است و کسانی چون حبیب‌بن ابی‌ثابت، سَلَمَة‌بن کُهَیل و حَکَم‌بن عُتَیبة از او روایت کرده‌اند ( رجوع کنید به ابن‌ابی‌حاتم، ج 2، ص 463؛ مزّی، ج 4، ص 399). وی علاوه بر روایت پیش گفته، احادیثی را با موضوعات متنوع از امام علی نقل کرده است، از جمله پیش‌بینی نحوة شهادت آن حضرت ( رجوع کنید به ثقفی، ج 2، ص 444ـ 445؛ ابن‌کثیر، ج 7، ص 358)، نهی استفاده از انگشتری طلا ( رجوع کنید بهذهبی، 1401ـ1409، ج 7، ص 79) و عقوبت دروغ بستن به پیامبر ( رجوع کنید بهابویعلی موصلی، ج 1، ص 383؛ طبرانی، ص 42ـ44). همچنین طوسی (ص 217ـ 218) نامه‌هایی را از امام علی علیه‌السلام به معاویه و عمروعاص و فرماندهان نظامی، به نقل از ثعلبة‌بن یزید آورده است.منابع: ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغة ، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره 1385ـ1387/ 1965ـ1967، چاپ افست بیروت ] بی‌تا. [ ؛ ابن ابی‌حاتم، کتاب الجرح و التعدیل ، حیدرآباد دکن 1371ـ1373/ 1952ـ1953، چاپ افست بیروت ] بی‌تا. [ ؛ ابن‌جوزی، کتاب‌الضعفاء و المتروکین ، چاپ ابوالفداء عبداللّه قاضی، بیروت 1406/1986؛ ابن‌حبان، کتاب‌المجروحین من‌المحدثین و الضعفاء و المتروکین ، چاپ محمود ابراهیم زاید، حلب 1395ـ1396/ 1975ـ1976؛ ابن‌حجر عسقلانی، تقریب التهذیب ، چاپ مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت 1413/1993؛ ابن‌سعد (لیدن)؛ ابن‌عدی، الکامل فی ضعفاءالرجال ، چاپ سهیل زکار، بیروت 1409/1988؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق ، چاپ علی شیری، بیروت 1415ـ1421/ 1995ـ2000؛ ابن‌کثیر، البدایة و النهایة ، چاپ علی شیری، بیروت 1408؛ ابویعلی موصلی، مسند ، چاپ حسین سلیم اسد، دمشق 1404/1984؛ محمدبن اسماعیل بخاری، کتاب التاریخ الکبیر ، ] بیروت ? 1407/1986 [ ؛ تستری؛ ابراهیم‌بن محمد ثقفی، الغارات ، چاپ جلال‌الدین محدث ارموی، تهرانی 1355 ش؛ محمدبن احمد ذهبی، سیراعلام‌النبلاء ، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت 1401ـ1409/ 1981ـ 1988؛ همو، میزان الاعتدال فی نقد الرجال ، چاپ علی محمد بجاوی، قاهره 1963ـ1964، چاپ افست بیروت ] بی‌تا. [ ؛ سمعانی؛ سلیمان‌بن احمد طبرانی، طرق حدیث من کذب علی متعمداً ، اردن 1410؛ محمدبن حسن طوسی، الامالی ، قم 1414؛ محمدبن عمرو عقیلی، کتاب الضعفاءالکبیر ، چاپ عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت 1404/1984؛ محمدبن سلیمان کوفی، مناقب الامام امیرالمومنین علی‌بن ابی‌طالب علیه‌السلام ، چاپ محمدباقر محمودی، قم 1412؛ مجلسی؛ یوسف‌بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماءالرجال ، ج 4، چاپ بشار عواد معروف، بیروت 1403/1983؛ مغلطای‌بن قلیج، اکمال تهذیب‌الکمال فی اسماء الرجال ، چاپ عادل‌بن محمد و اسامه‌بن ابراهیم، قاهره 1422/2001؛ یاقوت حموی.
