ثابت پاسال حبیب الله

معرف

سرمایه‌دار و بازرگان‌ بهائی‌ و مؤسس‌ تلویزیون‌ ایران‌
متن
ثابت‌ پاسال‌ ، حبیب‌اللّه‌ ، سرمایه‌دار و بازرگان‌ بهائی‌ و مؤسس‌ تلویزیون‌ ایران‌. در 1282 ش‌ در تهران‌، در خانواده‌ای‌ که‌از طرف‌ پدر به‌ بهائیت‌ منتسب‌ بود، متولد شد (الموتی‌، 1369ـ1373 ش‌، ج‌ 11، ص‌ 38؛ ایران‌. وزارت‌ امور خارجه‌، ص‌ 113). به‌ گفتة‌ دِلدَم‌ (1372 ش‌، ص‌ 230)، پدرش‌ ابتدا یهودی‌ بود و بعدها بهائی‌ شد. ثابت‌ تحصیلات‌ ابتدایی‌ را در مدرسه‌های‌ تربیت‌ و سن‌لویی‌ تهران‌ به‌ پایان‌ رساند (ثابت‌ پاسال‌، ص‌ 113 ـ117). تحصیلات‌ دبیرستانی‌ را نیمه‌ تمام‌ گذاشت‌ و در دکان‌ دوچرخه‌سازی‌ به‌ کار مشغول‌ شد و مدتی‌ نیز مسافرکشی‌ کرد. اندکی‌ بعد توسط‌ دایی‌اش‌، که‌ معاون‌ وزیر پست‌ و تلگراف‌ بود، امتیاز حمل‌ مرسولات‌ پستی‌ شمال‌ کشور را به‌دست‌ آورد. سپس‌ با حمایت‌ مرکز بهائیان‌ ایران‌، چند دستگاه‌ اتومبیل‌ و کامیون‌ خرید و تا آنجا پیش‌ رفت‌ که‌ ادارة‌ امور حمل‌ مرسولات‌ پستی‌ سراسر کشور را بر عهده‌ گرفت‌. از آن‌ پس‌، با سرمایه‌ای‌ که‌ بهائیان‌ در اختیارش‌ نهادند به‌ فروش‌ ماشین‌آلات‌ نجاری‌ مشغول‌ شد و کارخانه‌های‌ مبل‌ ثابت‌ را راه‌اندازی‌ کرد. این‌ نخستین‌ گام‌ در صنعتی‌ کردن‌ نجاری‌ در ایران‌ بود ( معماران‌ تباهی‌ ، ج‌ 3، ص‌ 16ـ22). ثابت‌ در خلال‌ جنگ‌ جهانی‌ دوم‌ به‌ امریکا رفت‌ و در آنجا به‌ صدور لباسهای‌ کهنه‌ و دست‌ دوم‌ به‌ ایران‌ پرداخت‌ و از این‌ راه‌ سود فراوانی‌ برد (همان‌، ج‌ 3، ص‌ 23 به‌ نقل‌ از هفته‌نامة‌ نیمروز ، ش‌ 376، مورخ‌ 11/5/1375 ش‌). او سپس‌ در اواخر 1320 ش‌ به‌ دعوت‌ «جامعة‌ بهائیان‌ ایران‌» چندین‌ بار به‌ ایران‌ آمد و همکاری‌ نزدیکی‌ را با «شرکت‌ امنای‌ ایران‌» (وابسته‌ به‌ جامعة‌ بهائی‌) آغاز کرد و به‌ نمایندگی‌ از آنان‌، کار تجارت‌ و گرفتن‌ امتیاز نمایندگی‌ از کارخانه‌های‌ خارجی‌ در ایران‌ را پیگیری‌ کرد. وی‌ از اوایل‌ دهة‌ 1330 ش‌ در ایران‌ مستقر شد و دورة‌ جدید فعالیتهای‌ اقتصادی‌ و تجاری‌ خود را پس‌ از کودتای‌ 28 مرداد 1332، در مقام‌ نمایندة‌ تام‌الاختیار بهائیان‌، آغاز کرد ( معماران‌ تباهی‌ ، ج‌ 3، ص‌ 27؛ برای‌ آگاهی‌ از فعالیتهای‌ اقتصادی‌ بهائیان‌ رجوع کنید به رائین‌، ص‌ 257، 274، 285، 299، 307).در دوران‌ سلطنت‌ محمدرضا پهلوی‌ (1320ـ1357 ش‌)، وی‌ یکی‌ از بزرگ‌ترین‌ سرمایه‌داران‌ ایران‌ شد، چنانکه‌ برخی‌ او را بزرگ‌ترین‌ سرمایه‌دار ایران‌، بعد از شاه‌، با مالکیت‌ ده‌ درصدِ همه‌ چیز ایران‌ می‌دانستند (دلدم‌، 1377 ش‌، ج‌ 3، ص‌ 1307؛ دانکن‌ ، ص‌ 83). برخی‌ از شرکتها و مؤسساتی‌ که‌ وی‌ مالک‌ آنها بود یا در آنها سهام‌ داشت‌، عبارت‌اند از: بانک‌ ایران‌ و انگلیس‌، بانک‌ ایران‌ و خاورمیانه‌، بانک‌ صنعتی‌ ایران‌، بانک‌ توسعة‌ صنعت‌ و معدن‌ ایران‌، مؤسسات‌ تولیدی‌ و تجاری‌ پپسی‌کولا، سیمان‌ مشهد، پلاسکوکار، جنرال‌ تایر و رابر، ایران‌ فارواگ‌، سیکاب‌، و فرانس‌پیک‌ (رواسانی‌، ص‌ 181ـ184، 264ـ 268؛ دانکن‌، ص‌ 84). همچنین‌ نمایندگی‌ خودرو دوج‌، چند نوع‌ تلویزیون‌ و یخچال‌، کارخانه‌های‌ بزرگ‌ لاستیک‌سازی‌ گودریچ‌ و چندین‌ کارخانة‌ قند را داشت‌. وی‌ صاحب‌ 41 شرکت‌ بازرگانی‌ بود که‌ حدود ده‌ هزار تن‌ در آنها کار می‌کردند(الموتی‌، 1369ـ1373 ش‌، ج‌ 11، ص‌ 37؛ دلدم‌، 1377 ش‌، ج‌ 3، ص‌ 1316؛ نجمی‌، ج‌ 2، ص‌ 1619). قصر ثابت‌ در تهران‌، که‌ به‌ تقلید از قصر تریانون‌ کوچک‌ در ورسای‌ ساخته‌ شده‌ بود، پانزده‌ میلیون‌ دلار ارزش‌ داشت‌ (دلدم‌، 1372 ش‌، ص‌ 233؛ گراهام‌، ص‌ 54). در عین‌ حال‌، او همواره‌ اظهار می‌کرد که‌ در خانواده‌ای‌ فقیر رشد کرده‌ و موقعیت‌ کنونی‌اش‌ را با سعی‌ و پشتکار خودش‌ به‌ دست‌ آورده‌ است‌ (ثابت‌ پاسال‌، همانجا).ثابت‌ در طول‌ زندگی‌ خود، به‌ ویژه‌ از 1332 ش‌ به‌ بعد، با خاندان‌پهلوی‌ (ازجمله‌ شمس‌واشرف‌، دو خواهر محمدرضاشاه‌) و شخص‌ شاه‌، و شخصیتهای‌ مهم‌ سیاسی‌ ایران‌، از جمله‌ عبدالکریم‌ ایادی‌، پزشک‌ مخصوص‌ دربار و منسوب‌ به‌ بهائیت‌، مناسبات‌ دوستانه‌ای‌ داشت‌ که‌ همین‌ امر زمینة‌ رشد سریع‌ او را فراهم‌ کرد (الموتی‌، 1369ـ1373 ش‌، ج‌ 5، ص‌ 311) و سبب‌ شد منابع‌ سرمایه‌گذاری‌ او به‌ بهترین‌ نحو تأمین‌ شود. وزارت‌ اقتصاد نیز، به‌ دستور دربار، تسهیلات‌ گسترده‌ای‌ در اختیار ثابت‌ قرار داد ( رجوع کنید به روحانی‌، ص‌389؛ از ظهور تا سقوط‌ : مجموعة‌ اسناد لانة‌ جاسوسی‌ آمریکا ، ج‌ 1، ص‌ 100؛ منصوری‌، ج‌ 1، ص‌326؛ الموتی‌، 1374 ش‌، ج‌ 2، ص‌ 112). ثابت‌ با نخست‌وزیران‌ وقت‌، از جمله‌ حسین‌ علاء و امیرعباس‌ هویدا، نیز مناسبات‌ دوستانه‌ داشت‌ و بنا بر بعضی‌ شواهد، آنان‌ در برخی‌ از شرکتهای‌ ثابت‌ سهام‌ داشتند (الموتی‌، 1369ـ 1373 ش‌، ج‌ 11، ص‌ 34، ج‌ 3، ص‌ 97؛ صفائی‌، ج‌ 1، ص‌ 281ـ 282). وی‌ همچنین‌ به‌ شاه‌ و شخصیتهای‌ سیاسی‌ و غیرسیاسی‌ کمکهای‌ مالی‌ زیادی‌ می‌کرد، به‌ویژه‌ در برگزاری‌ جشنهای‌ 2500 ساله‌، تأمین‌کنندة‌ اصلی‌ هزینه‌ها بود (افراسیابی‌، ص‌ 729).ثابت‌ برای‌ اولین‌ بار در ایران‌ فرستندة‌ تلویزیونی‌ ایجاد کرد و در 1335 ش‌، پخش‌ برنامه‌های‌ تلویزیونی‌ را ابتدا در آبادان‌ و سپس‌ در تهران‌ آغاز نمود (دلدم‌، 1372 ش‌، ص‌ 231؛ سفری‌، ج‌ 2، ص‌ 255). در زمان‌ نخست‌وزیری‌ منوچهر اقبال‌، دولت‌ تصمیم‌ گرفت‌ امتیاز پخش‌ را از ثابت‌ بخرد، اما به‌ سبب‌ اختلافات‌ مالی‌ و دخالت‌ دربار عملی‌ نشد. در 1348 ش‌، در دورة‌ نخست‌وزیری‌ هویدا، شبکة‌ تلویزیونی‌ متعلق‌ به‌ ثابت‌ در اختیار تلویزیون‌ ملی‌ قرار گرفت‌ (الموتی‌، 1369ـ1373 ش‌، ج‌ 11، ص‌ 34ـ36، ج‌ 15، ص‌ 137).ثابت‌ از دولت‌ اسرائیل‌ حمایتهای‌ مالی‌ بسیار می‌کرد. درجنگ‌ شش‌ روزة‌ اعراب‌ و اسرائیل‌ (خرداد 1345/ ژوئن‌ 1966)، وی‌ وظیفة‌ جمع‌آوری‌ کمکهای‌ مالی‌ بهائیان‌ را بر عهده‌ گرفت‌. حمایتهای‌ ثابت‌ از اسرائیل‌ وی‌ را چنان‌ نزد آنان‌ محبوب‌ کرد که‌ بر یکی‌ از خیابانهای‌ تل‌آویو (تل‌ حبیب‌ * ) نام‌ او را گذاشتند (دلدم‌، 1377 ش‌، ج‌ 3، ص‌ 1334؛ نیز رجوع کنید به نجفی‌، ص‌ 690ـ 720؛ برای‌ آگاهی‌ از رابطة‌ بهائیان‌ با دولت‌ اسرائیل‌ و علل‌ آن‌ رجوع کنید به زاهد زاهدانی‌، ص‌ 257ـ 258؛ نیز رجوع کنید به بهائیت‌ * ).ثابت‌ از اعضای‌ محفل‌ ملی‌ بهائیان‌ ایران‌ بود و از ثروت‌ خود برای‌ گسترش‌ بهائیت‌ در ایران‌ و سراسر جهان‌ استفاده‌ می‌کرد. از جمله‌ اقدامات‌ او بود: خریداری‌ املاک‌ پیرامون‌ حظیرة‌القدس‌ در تهران‌، دیوارکشی‌ اطراف‌ زمینهای‌ مشرق‌ الاذکار (مشرق‌الاذکار: معبدهای‌ قاره‌ای‌ بهائی‌) در منطقة‌ لویزان‌ تهران‌، کمکهای‌ وسیع‌ مالی‌ برای‌ احداث‌ محفل‌ ملی‌ بهائیان‌ پاکستان‌، ساخت‌ ایوان‌ مقام‌ اعلی‌ در جبل‌ کَرمِل‌، حظیرة‌القدس‌ بهائیان‌ در هندوستان‌، مشرق‌ الاذکار در سانتیاگو (شیلی‌)، و معابد بهائیان‌ در مصر و استرالیا و اردن‌ (رائین‌، ص‌ 362ـ363؛ دلدم‌، 1377 ش‌، ج‌ 3، ص‌ 1333ـ1334؛ معماران‌ تباهی‌ ، ج‌ 3، ص‌40ـ41؛ نیز رجوع کنید بهاسناد ش‌ 66 و 60 و 31 و 23 و 19 و 13 و 11 و 8 و 7: 45ـ112 موجود در آرشیو مؤسسة‌ تاریخ‌ معاصر ایران‌). به‌علاوه‌، او عضو باشگاه‌ لاینز (ادارة‌ اطلاعات‌، امنیت‌ و آزادی‌ ملت‌) و روتاری‌ (روتاری‌: از سازمانهای‌ جنبی‌ سازمان‌ فراماسونری‌) در تهران‌ بود (مرکز اسنادانقلاب‌اسلامی‌، ص‌187).پس‌ از صدور فتوای‌ آیت‌اللّه‌ بروجردی‌ مبنی‌ بر لزوم‌ ترک‌ معامله‌ و معاشرت‌ مسلمانان‌ با اعضای‌ فرقه‌ بهائی‌ ( رجوع کنید بهقیام‌ 15 خرداد به‌ روایت‌ اسناد ساواک‌ ، ج‌ 1، ص‌ 48ـ49)، با توجه‌ به‌ اختصاص‌ بخشی‌ از درآمد کارخانة‌ پپسی‌کولا به‌ تبلیغات‌ بهائیان‌، مردم‌ متدین‌ محصولات‌ این‌ کارخانه‌ را تحریم‌ کردند (همانجا؛ انقلاب‌ اسلامی‌ به‌ روایت‌ اسناد ساواک‌ ، کتاب‌ 8، ص‌ 257؛ اسناد انقلاب‌ اسلامی‌ ، ج‌ 2، ص‌ 322ـ323). سالها بعد، دامنة‌ این‌ تحریم‌ با صدور فتوای‌ برخی‌ دیگر از مراجع‌ تقلید، که‌ در آن‌ صریحاً خرید و فروش‌ و تبلیغ‌ و آشامیدن‌ پپسی‌کولا منع‌ شده‌ بود ( اسناد انقلاب‌ اسلامی‌ ، ج‌ 5، ص‌ 147)، گسترده‌ شد.در پی‌ اجرای‌ طرح‌ دولت‌ برای‌ مبارزه‌ با گران‌فروشی‌ در 1354 ش‌، ثابت‌ به‌ اتهام‌ گران‌فروشی‌ تحت‌تعقیب‌ قرار گرفت‌ و او ناگزیر در 1355 ش‌ به‌ پاریس‌ و سپس‌ به‌ امریکا رفت‌ و بخش‌ عمدة‌ سرمایه‌اش‌ را به‌ خارج‌ از کشور منتقل‌ کرد و دیگر به‌ کشور بازنگشت‌. وی‌ در 1369 ش‌ در لوس‌آنجلس‌ درگذشت‌ (دلدم‌، 1377 ش‌، ج‌ 3، ص‌ 1314؛ الموتی‌، 1369ـ1373 ش‌، ج‌ 11، ص‌ 36؛ گراهام‌، ص‌ 117).بعد از پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌ ایران‌ (22 بهمن‌ 1357)، بیشتر اموال‌ ثابت‌ پاسال‌ مصادره‌ شد. در 25 تیر 1358 شورای‌ انقلاب‌، برای‌ حفظ‌ صنایع‌ کشور، اموال‌ مصادره‌ شده‌ را مشمول‌ قانون‌ حفاظت‌ و توسعة‌ صنایع‌ ایران‌ کرد و در پی‌ آن‌، کارخانه‌ها ملی‌ شدند. بخشی‌ از اموال‌ حبیب‌اللّه‌ ثابت‌ بعدها به‌ بنیاد مستضعفان‌ سپرده‌ شد (الموتی‌، 1369ـ1373 ش‌، ج‌ 16، ص‌ 134؛ ایران‌. قوانین‌ و احکام‌، ص‌ 275ـ276)، اگرچه‌ خانوادة‌ وی‌ در دورة‌ پهلوی‌ بیشتر مؤسسات‌ خود را نزد بانکها گرو گذاشته‌ و چند برابر ارزش‌ واقعی‌ آنها وام‌ گرفته‌ و به‌ صورت‌ ارز از کشور خارج‌ کرده‌بودند (دلدم‌، 1377ش‌، ج‌3، ص‌1333). فرزندان‌ ثابت‌ هم‌اکنون‌ فعالیتهای‌ تجاری‌ او را ادامه‌ می‌دهند.منابع‌: از ظهور تا سقوط‌: مجموعة‌ اسناد لانة‌ جاسوسی‌ آمریکا ، ج‌ 1، تهران‌: مرکز نشر اسناد لانة‌ جاسوسی‌ آمریکا، 1366 ش‌؛ اسناد انقلاب‌ اسلامی‌ ، ج‌ 2، ج‌ 5، تهران‌: مرکز اسناد انقلاب‌ اسلامی‌، 1374 ش‌؛ بهرام‌ افراسیابی‌، تاریخ‌ جامع‌ بهائیت‌ ( نوماسونی‌ )، تهران‌ 1368 ش‌؛ مصطفی‌الموتی‌، ایران‌ در عصر پهلوی‌ ، لندن‌ 1369ـ 1373 ش‌؛ همو، بازیگران‌ سیاسی‌ از مشروطیت‌ تا سال‌ 1357: روز شمار زندگی‌ نخست‌وزیران‌ ایران‌ ، ج‌ 2: از علی‌ سهیلی‌ تا دکتر علی‌ امینی‌ ، لندن‌ 1374 ش‌؛ انقلاب‌ اسلامی‌ به‌ روایت‌ اسناد ساواک‌ ، کتاب‌ 8 : مرداد ماه‌ سال‌ 1357 ( 1/5/57 تا 23/5/57 )، تهران‌: وزارت‌ اطلاعات‌، مرکز بررسی‌ اسناد تاریخی‌، 1380 ش‌؛ ایران‌. قوانین‌ و احکام‌، مجموعة‌ کامل‌ قوانین‌ و مقررات‌ و آراء و نظرات‌ مشورتی‌ راجع‌ به‌ سلب‌ و تحدید مالکیت‌ به‌ نفع‌ دولت‌، زیر نظر محسن‌ نجفی‌خواه‌، تهران‌: سازمان‌ جمع‌آوری‌ و فروش‌ اموال‌ تملیکی‌، 1381 ش‌؛ ایران‌. وزارت‌ امور خارجه‌، نشریة‌ اخبار و اسناد (مهر ـ اسفند1353)؛ حبیب‌اللّه‌ ثابت‌ پاسال‌، «از دوچرخه‌سازی‌ تا تأسیس‌ اولین‌ فرستنده‌ تلویزیون‌ ملی‌»، سالنامة‌ دنیا ، سال‌ 17 (1340 ش‌)؛ اندرو دانکن‌، غارت‌ ایران‌ ، یورش‌ به‌ سوی‌ پول‌ ، ترجمة‌ فضل‌اللّه‌ نیک‌آئین‌، تهران‌ 1358 ش‌؛ اسکندر دلدم‌، خاطرات‌ من‌ و فرح‌ پهلوی‌ ، تهران‌ 1377ش‌؛ همو، زندگی‌ و خاطرات‌ امیرعباس‌ هویدا ، تهران‌ 1372 ش‌؛ اسماعیل‌ رائین‌، انشعاب‌ در بهائیت‌ پس‌ از مرگ‌ شوقی‌ ربانی‌ ، تهران‌ ] 1357 ش‌ [ ؛ شاپور رواسانی‌، دولت‌ و حکومت‌ در ایران‌ در دوره‌ تسلط‌ استعماری‌ سرمایه‌داری‌ ، تهران‌: نشر شمع‌، ] بی‌تا. [ ؛ فخر روحانی‌، اهرمها ، تهران‌ 1370 ش‌؛ سعید زاهد زاهدنی‌، بهائیت‌ در ایران‌ ، تهران‌ 1380 ش‌؛ محمدعلی‌ سفری‌، قلم‌ و سیاست‌ ، ج‌ 2: از کودتای‌ 28 مرداد تا ترور منصور ، تهران‌ 1373 ش‌؛ ابراهیم‌ صفائی‌، نخست‌وزیران‌ ، ج‌ 1، تهران‌ 1351 ش‌؛ قیام‌ 15 خرداد به‌ روایت‌ اسناد ساواک‌ ، ج‌ 1: زمینه‌ها ، تهران‌: وزارت‌ اطلاعات‌، مرکز بررسی‌ اسناد تاریخی‌، 1378 ش‌؛ رابرت‌ گراهام‌، ایران‌: سراب‌ قدرت‌ ، ترجمة‌ فیروزه‌ فیروزنیا، تهران‌ 1358 ش‌؛ مرکز اسناد انقلاب‌ اسلامی‌، فراماسونرها و روتارین‌ها و لاینزهای‌ ایران‌ ، تهران‌ 1377 ش‌؛ معماران‌ تباهی‌: سیمای‌ کارگزاران‌ کلوپهای‌ «روتاری‌» در ایران‌ ، به‌ کوشش‌ دفتر پژوهشهای‌ مؤسسة‌ کیهان‌، ج‌ 3، تهران‌: کیهان‌، 1377 ش‌؛ جواد منصوری‌، تاریخ‌ قیام‌ پانزده‌ خرداد به‌ روایت‌ اسناد ، تهران‌ 1377ـ 1378 ش‌؛ محمدباقر نجفی‌، بهائیان‌ ، تهران‌ 1357 ش‌؛ ناصر نجمی‌، دولتهای‌ ایران‌ از کودتای‌ سوم‌ اسفند 1299 تا آذر 1358: از سید ضیاء تا بازرگان‌ ، ] تهران‌ [ 1370 ش‌.
نظر شما
مولفان
گروه
اسلام معاصر ,
رده موضوعی
جلد 9
تاریخ 93
وضعیت چاپ
  • چاپ شده