ثابت‌بن موسی بن عبدالرحمان ، ملقب به ضَریر (نابینا) و عابد، از راویان حدیث در کوفه. کنیة مشهور وی «ابویزید» است (مِزّی، ج 4، ص 377؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج 1، ص 557) اما ابن‌حِبّان (ج 1، ص 207)، «ابواسماعیل» را کنیة مشهور او ذکر کرده است.تاریخ تولدش در منابع ذکر نشده است و در بارة زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست؛ همین‌قدر می‌دانیم که در کوفه می‌زیسته (همانجا) و در 229، به روزگار حکومت هارون عباسی وفات یافته است (ابن‌سعد، ج 6، ص 288؛ مزّی، ج 4، ص 379؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج 1، ص 558).او عمدتاً از شریک‌بن عبداللّه نخعی و سُفیان ثوری روایت کرده است (مزّی، ج 4، ص 378؛ ذهبی، ج 1، ص 367؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج 1، ص 557).عموم تراجم‌نویسان اهل سنّت، او را در نقل حدیث ضعیف دانسته و با عبارات گوناگون، به جَرح و قَدح او پرداخته‌اند (همانجاها؛ نیز رجوع کنید به ابن‌جوزی، ج 1، ص 159ـ 160). شمار منقولات اندک او را پنج ( رجوع کنید به ذهبی، همانجا) یا هفت روایت ( رجوع کنید به ابن‌عدیّ، ج 2، ص 305ـ306؛ مزّی، ج 4، ص 379؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج 1، ص 558) دانسته‌اند. ظاهراً غفلت و بی‌دقتی ثابت در نقل حدیث، سبب شده که وی در یک روایت، گفتاری از راوی حدیث را متن حدیث بپندارد و آن را به عنوان حدیثی نبوی نقل کند ( رجوع کنید به همانجاها؛ ذهبی، همانجا).برخی از کسانی که از او روایت کرده‌اند عبارت‌اند از: ابراهیم‌بن ابی‌بکربن ابی‌شَیْبه، اسماعیل‌بن محمد طُلَیْحی، ابوبرزه فضل‌بن محمد حاسب، ابوعَمرو احمدبن حازم‌بن ابی‌عَرْزَه، جعفربن مهران سَبّاک، محمدبن عبداللّه‌بن سلیمان حَضْرَمی و هَنّادبن سَرّی (مزّی، ج 4، ص 378). ابوزُرَعه و ابوحاتم اگرچه از او حدیث شنیده بودند، از نقل روایاتش خودداری می‌کردند (همانجا؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج 1، ص 557).ابن‌ندیم (ص 275) شخصی به نام «ثابت‌الضریر» را در شمار فقیهان شیعه دانسته و کتابی در فقه به او نسبت داده است (نیز رجوع کنید به طوسی، ص 91؛ امین، ج 4، ص 13) که به نظر مامَقانی (ج 1، بخش 2، ص 193) همین ویژگیِ فقاهت، مدح و توثیقی در خور برای اوست. مامقانی (همانجا)، به نقل از میرزااحمد اخباری نیشابوری، احتمال داده که او همان «ثابت‌بن موسی» باشد؛ بنابراین، تضعیف مقام حدیثی او از سوی ابن‌حجر عسقلانی اهمیتی ندارد.منابع: ابن‌جوزی، کتاب الضعفاء و المتروکین ، چاپ ابوالفداء عبداللّه قاضی، بیروت 1406/ 1986؛ ابن‌حبّان، کتاب المجروحین من المحدثین و الضعفاء و المتروکین ، چاپ محمود ابراهیم زاید، حلب 1395ـ 1396/ 1975ـ1976؛ ابن‌حجر عسقلانی، کتاب تهذیب التهذیب ، چاپ صدقی جمیل عطار، بیروت 1415/1995؛ ابن‌سعد (لیدن)؛ ابن‌عدیّ، الکامل فی ضعفاءالرجال ، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی‌محمد معوض، بیروت 1418/1997؛ ابن‌ندیم؛ امین؛ محمدبن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقدالرجال ، چاپ علی‌محمد بجاوی، قاهره 1963ـ1964، چاپ افست بیروت ] بی‌تا. [ ؛ محمدبن حسن طوسی، الفهرست ، چاپ جواد قیومی، قم 1417؛ عبداللّه مامقانی، تنقیح‌المقال فی علم‌الرجال ، چاپ سنگی نجف 1349ـ1352؛ یوسف‌بن عبدالرحمان مزّی، تهذیب الکمال فی اسماءالرجال ، ج 4، چاپ بشار عواد معروف، بیروت 1403/1983.
