ثابت‌بن ضحّاک رجوع کنید به زیدبن ثابتNNNNثابت‌بن عَجلان انصاری ، از صِغار تابعین یا از شخصیتهای پس از تابعین یعنی اَتْباع تابعین (ابن‌حِبّان، ج 6، ص125؛ ابن‌حَجَر عَسقَلانی، 1418، ص555). از تاریخ‌زندگی او اطلاع موثق و دقیقی در دست نیست. برخی وی را حِمْصی و شامی خوانده‌اند ( رجوع کنید به ذهبی، ج 1، ص 364؛ ابن‌حجرعسقلانی، 1413، ج 1، ص 146). برخی نیز او را از مردم ارمنستان دانسته‌اند ( رجوع کنید به مِزّی، ج 4، ص 364؛ ابن‌حجر عسقلانی، 1415، ج1، ص553). به‌گفتة مرزبانی، ثابت‌از شعرای شیعه بوده(ص45) و در صفّین شهید شده است (همان، مقدمة امینی، ص 22)، اما اگر او را از اتباع تابعین بدانیم، این نظر چندان پذیرفتنی نیست.تابعین مشهوری‌که ثابت از ایشان روایت کرده‌است عبارت‌اند از: حسن بصری، سعیدبن جُبَیر، سعیدبن مُسَیِّب، عامر شَعْبی، ابن‌ابی‌مُلَیْکَه، عطاءبن‌ابی‌رباح، عِکْرِمة‌بن خالد مخزومی، مجاهدبن جَبْرمکی، محمدبن سیرین و محمدبن مسلم‌بن شهاب زُهْری (ابن‌عساکر، ج 3، ص 371؛ مزّی، همانجا).برخی روایت‌کنندگان از وی عبارت‌اند از: اسماعیل‌بن عیّاش، بَقیّة‌بن‌الولید، سُویدبن عبدالعزیز، عبدالملک‌بن محمد صَنعانی و عتّاب‌بن بشیر (بخاری، 1407، ج 2، جزء 1، قسم 2، ص 166؛ مزّی، ج 4، ص 365).برخی از رجال‌شناسان گفته‌اند که ثابت‌بن عجلان، انس‌بن مالک (متوفی 91)، یکی از کهنسال‌ترین صحابیان رسول خدا، را درک کرده ( رجوع کنید به ابن ابی‌حاتم، ج 2، ص 455؛ ذهبی، ج 1، ص 365) و از او حدیث شنیده بود (ابن‌ابی‌حاتم، همانجا). ابن‌حبّان این خبر را مردود دانسته‌است (همانجا).در بارة وثاقت ثابت‌بن عجلان در منابع رجالی، آرای گوناگونی بیان شده است. بنا بر گزارشی از ابن‌عساکر (ج 3، ص 372)، احمدبن حنبل در پاسخ پرسش فرزندش عبداللّه در بارة وثاقت ثابت‌بن عجلان، سکوت اختیار کرد و مزّی (همانجا) سکوت احمدبن حنبل را حاکی از تردید وی در این باب دانسته است. به‌نظر حافظ‌عبدالحق نیز استناد به احادیث وی نادرست است (به نقل ذهبی، همانجا). عقیلی (سفر 1، ص 176) نیز معتقد است که در حدیث نباید از ثابت پیروی شود. از سوی دیگر، یحیی‌بن مَعین و نَسایی (صاحب سنن ) او را توثیق کرده‌اند (به نقل ذهبی، ج 1، ص 364ـ 365).به عقیدة ابن‌ابی‌حاتِم (همانجا)، ثابت‌بن عجلان فردی صالح‌الحدیث بوده است. در مجموع می‌توان نتیجه گرفت که روایات وی در صورتی قابل استناد است که با احادیث راویان ثقه مخالفتی نداشته باشد و در غیر این صورت، روایاتش به دلیل نادر یا غریب بودن مردود تلقی می‌شود ( رجوع کنید بهابن‌حجر عسقلانی، 1415، همانجا). در کتب حدیث و جوامع روایی موجود، احادیث چندانی از او گزارش نشده است ( رجوع کنید بهابن‌عَدیّ، ج 2، ص 302؛ ذهبی، ج 1، ص 365). بخاری در ا58لصحیح (ج 6، ص 231) یک حدیث (نیز رجوع کنید به ابن‌حجر عسقلانی، 1418، ص 555 ـ 556) و ابن‌عدیّ (ج 2، ص 301ـ 302) سه حدیث از وی نقل کرده است (نیز رجوع کنید به ذهبی، ج 1، ص 364).ابوداوود (ج 2، ص 212)، نسائی (ج 7، ص 178) و ابن‌ماجه (ج 1، ص 509) نیز در سنن خود احادیثی به نقل از ثابت‌بن عجلان آورده‌اند (نیز رجوع کنید به مزّی، ج 4، ص 366).منابع: ابن ابی‌حاتم، کتاب‌الجرح والتعدیل ، حیدرآباد دکن 1371ـ1373/ 1952ـ1953، چاپ افست بیروت ] بی‌تا. [ ؛ ابن‌حبّان، کتاب‌الثقات ، حیدرآباد دکن 1393ـ1403/1973ـ1983، چاپ افست بیروت ] بی‌تا. [ ؛ ابن حجرعسقلانی، تقریب‌التهذیب ، چاپ مصطفی‌عبدالقادر عطا، بیروت 1413/1993؛ همو، کتاب تهذیب‌التهذیب ، چاپ صدقی جمیل عطار، بیروت 1415/1995؛ همو، هدی‌الساری: مقدمة فتح‌الباری ، چاپ عبدالعزیزبن عبداللّه‌بن باز و محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت 1418/1997؛ ابن‌عدیّ، الکامل فی ضعفاءالرجال ، چاپ عادل احمد عبدالموجود و علی‌محمد معوّض، بیروت 1418/ 1997؛ ابن‌عساکر، تهذیب تاریخ دمشق‌الکبیر ، چاپ عبدالقادر بدران، بیروت 1399/1979؛ ابن‌ماجه، سنن ابن‌ماجة ، استانبول 1401/1981؛ سلیمان‌بن اشعث ابوداوود، سنن ابی‌داود ، استانبول 1401/1981؛ محمدبن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری ، استانبول 1401/1981؛ همو، کتاب التاریخ الکبیر ، ] بیروت ? 1407/1986 [ ؛ محمدبن احمد ذهبی، میزان الاعتدال فی نقدالرجال ، چاپ علی‌محمد بجاوی، قاهره 1963ـ1964، چاپ افست بیروت ] بی‌تا. [ ؛ محمدبن عمرو عقیلی، کتاب الضعفاءالکبیر ، چاپ عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت 1404/ 1984؛ محمدبن عمران مرزبانی، اخبار شعراءالشیعة ، چاپ محمدهادی امینی، بیروت 1413/1993؛ یوسف‌بن عبدالرحمان مِزّی، تهذیب‌الکمال فی اسماءالرجال ، ج 4، چاپ بشارعواد معروف، بیروت 1403/1983؛ احمدبن علی نسائی، سنن‌النسائی ، استانبول 1401/ 1981.
