رویکرد گروه اسلام معاصر معطوف بود به شناسایی پدیدههای سیاسی و اجتماعی و فرهنگی جهان اسلام تا از مسائل کشورهای اسلامی در عصر جدید معرفتی حاصل گردد. بر این اساس بسیاری از مسائل این کشورها، که پیشینة مطالعاتی نداشت، نخستین‌بار در دانشنامة جهان اسلام مطرح شد. بدین ترتیب با پرداختن به اوضاع سیاسی و اجتماعی کشورها در گسترة جغرافیایی اسلام، نخستین گروه تخصصی در مجموعه نهادهایی که به تولید دایرةالمعارف میپردازند، پدید آمد. مقطع زمانی مطالعات گروه اسلام معاصر در جهان اسلام از قرن نوزدهم به بعد و در ایران از زمان پیروزی نهضت مشروطه (اوایل قرن چهاردهم) تاکنون است. محور اصلی مباحث آن در دو حوزه است: سیاست و فرهنگ. در حوزة سیاست، رئوس کلی مدخلهای این گروه عبارت است از: تحولات سیاسی، تاریخ احزاب و تشکلهای سیاسی، جریانهای فکری، جنبشهای انقلابی و قیامها و جنگها، زندگینامة رهبران سیاسی و انقلابی، نهادها و سازمانهای دولتی و غیردولتی در کشورهای اسلامی، و مفاهیم و مقولات بین‌المللی.
در حوزة فرهنگ، با موضوعیت خاص آن، بررسی نهادهای فرهنگی و آموزشی (فرهنگستانها، انجمنها، دانشگاهها و مدارس آموزش عالی)، بررسی و تحلیل آثار تاریخی معاصر و نشریات در زمرة پژوهشهای گروه اسلام معاصر است. از دیگر موضوعات مورد پژوهش، بررسی تاریخ کشورهای مسلمان از جنبههای گوناگون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و تمدنی و اقلیتهای مسلمان در کشورهای غیراسلامی، با تکیه بر موقعیت و عملکرد جامعة مسلمانان در این کشورها، است. برخی از مدخلهای حوزة اقتصاد نیز، البته اندک، در فهرست گروه قرار دارد. این موضوعات در هشت عنوان کلی سازماندهی شدهاند: اعلام، آثار، احزاب، جنبشها، تحولات و رویدادها، مفاهیم، نهادها و سازمانها و اقلیتهای مسلمان.
در سالهای اخیر، تقسیم‌بندی منطقهای برای تخصصیترشدن فعالیتها صورت گرفته که بر این اساس، در گروه اسلام معاصر شش حوزة منطقهای در گسترة جهان اسلام از هم تفکیک شده‌است. با شکل‌گیری گروه تخصصی مطالعات شبه‌قاره و جنوب‌شرق آسیا به‌صورت مستقل، قلمرو موضوعی گروه اسلام معاصر به پنج حوزه محدود شده‌است: ایران، آسیای مرکزی، قفقاز و ترکیه، افریقا، جهان عرب، و امریکا و اروپا و اقیانوسیه. هفت شاخة موضوعی این گروه عبارتاند از: ایران (اعلام)، ایران (غیراعلام)، افریقای مسلمان، کشورهای عرب زبان و خاورمیانة عربی، مفاهیم، مقولات بین‌المللی، ترکیه و آسیای میانه.