لازمة نگارش مقالة دانشنامهاي، تحقيق و تحليل تاريخي دربارة موضوع مورد نظر (مفهوم علمي يا شخص يا اثر علمي) و بررسي و تحليل سير تطور موضوع از بدو تولد تا زمان تأليف مقاله است. چون دربارة اکثر قريب به اتفاق موضوعات فقهي مورد بحث در دانشنامه، پيش از اين پژوهشي با رويکرد مزبور صورت نگرفتهاست، عمدهمقالات يادشده نخستين پژوهش جدّي در موضوع خود بهشمار ميرود. از آغاز تأليف دانشنامه جهان اسلام، مدخلهاي حوزة فقه و اصول، از مفاهيم و اَعلام (اشخاص) و آثار، همواره بخشي از مدخلهاي آن بودهاست. چون در دایرةالمعارفهاي پيشين مقالات جامع و دقيق فقهي، بهويژه با نگاه تطبيقي به فقه امامي و حقوق ايران، کمتر يافت ميشود، دانشنامه جهان اسلام در تدوين مقالات فقهي از ابتدا رويکرد تأليفي داشتهاست. در آغاز، گروه معارف و کلام متکفل ادارة توليد مقالات فقهی بود اما برای تخصصيترشدن گروههای علمی، گروه فقه و حقوق تأسیس شد. این تغییرات با دو رويکرد اساسي تحقق یافت: توجه بيشتر به مدخلهاي حقوقي بهويژه در عرصة مباحث فقهي و حقوقي و در نتيجه، افزودهشدن مدخلهاي حقوقي به مدخلنامة دانشنامه؛ اهتمام فزونتر به مباحث تطبيقي در متن مقالاتِ فقهي و حقوقي.
در يک تقسيمبندي کلي مدخلهای این گروه مشتملاست بر مفاهيم و اعلام و آثار. مدخلهاي مفهومي از يک سو شامل اصطلاحات و مباحث فقهي و اصولي و حقوقي میشود (يعني واژگاني که در اين علوم کاربرد اصطلاحي يافته يا عنوان مبحثي مهماند، مانند حج، روزه، ترتّب، حقيقت شرعيه، رويّة قضايي) و از سوي ديگر، موضوعاتي را دربر ميگيرد که ماهيتاً غيرفقهياند ولي در ابواب گوناگون منابع فقهي حکم آنها مورد توجه قرار گرفته و شناخت حکم فقهي آنان از جهاتي مهم است، مانند باده، بازي، سفر، و شعبده. بخش ديگر مدخلهاي مفهومي، «مسائل مستحدثه» اند، يعني مباحث و موضوعات نوپيدا که حکم فقهي آنها مورد بحث و گفتگو بوده و شامل مسائلي است که علوم تجربي و انساني جدید (ازجمله پزشکي، اقتصاد، حقوق) مطرح کردهاند، مانند بيمه، پيوند اعضا، تشريح، تلقيح، سرقفلي، و شبيهسازي. دو مبحث مهم «قواعد فقهي» و «تاريخ فقه و حقوق» (که به تاريخ مذاهب و مکاتب فقهي و اصولي ميپردازد) نيز از ديگر موضوعات دانشنامه است. در مقالاتِ راجع به اشخاص، به شرح حال فقها و اصوليان و قضات و حقوقدانان و شيخالاسلامهای پيروان همة مذاهب اسلامي پرداخته ميشود. مدخلهاي آثار، شامل کتابهاي مهم فقهي و اصولي است بهويژه کتابهای درسي و نيز آثاري که در شکلگيري منابع پس از خود و سير تطور آراي فقها نقشي مهم داشتهاند. در مرحلة مدخلگزيني، گزينش مدخلهاي اعلام با تساهل صورت گرفتهاست و از ميان ردههاي پنجگانة اعلام (که با ضوابط و معيارهاي خاص طبقهبندي شدهاند)، اعلام سه ردة نخست و احياناً برخي از اعلام ردة چهارمْ مدخل شدهاند. ولي در گزينش مدخلهاي آثار، معيارهاي سختگيرانهتري اعمال شده و تنها آثار مهم و تأثيرگذار مدخل شدهاند، زيرا معمولاً اطلاعات لازم دربارة آثار کماهميتتر، در مقالات اعلام آورده ميشود. ازاينرو، شمار مدخلهاي اعلامِ بخش فقه در دانشنامه بسيار بيشتر از دو بخش ديگر است.
هم اکنون، ۲۱ شاخة موضوعي گروه فقه و حقوق عبارتاند از: عبادات، معاملات، احوال شخصيه، موضوعات و مسائل فقهي، فقه عمومي، اصطلاحات و نهادهاي حقوقي، ساختار و تاريخ فقه، اصول و قواعد فقهي، خاندانهاي علمي، آثار، اعلام متقدم، اعلام امامی تا پایان قرن نهم، اعلام امامی از قرن دهم، اعلام زیدی و اسماعیلی، اعلام حنفی، اعلام مالکی، اعلام اباضی، اعلام شافعی، اعلام حنبلی و ظاهری، اعلام (حقوقدانان)، و اعلامِ خاورشناسان.
