حبیب بن موسی امامزاده

حبیب‌بن موسى، امامزاده، مقبره و زیارتگاهى معتبر از سده هفتم در کاشان. این بنا در محله پشتْمشهد در خیابان امام‌خمینى قرار دارد و طبق کتیبه درِ ورودى، منسوب به حبیب‌بن موسی‌بن جعفر علیه‌السلام است (نراقى، ص 111)، لیکن قمى (ج 2، ص 80) نسبت آن را به فرزندان امام محمدباقر علیه‌السلام محتمل دانسته است.تاریخ بناى مقبره، بر محراب سفالین کوچکى که اینک در موزه ملى ایران (دوران اسلامى) به شماره 3289 نگهدارى می‌شود، به عدد 668 و به حروف ششصد و هفتاد نقش شده است. احتمالا بناى اولیه مقبره، مانند دیگر بقاع کاشان، متعلق به پیش از سده ششم و هفتم است. چون شاه عباس اول (حک : 996ـ 1038) دودمان صفویه را اولاد صاحب این بقعه می‌دانسته، این بقعه بسیار مورد توجه او بوده است (نراقى، ص 107ـ 108). در دوره صفوى، پس از اینکه این مکان مدفن شاه عباس اول گردید (رجوع کنید به اسکندرمنشى، ج 3، ص 1079؛ اسکندرمنشى و واله‌اصفهانى، ص 31)، بر بنا و تزیینات آن افزوده شد (نراقى، همانجا). در دوره‌هاى زند و قاجار نیز بخشهایى به بنا الحاق گردید (شریف، ص 45). این بنا در 1314ش در فهرست آثار ملى ایران، به شماره 352، به ثبت رسید. در 1326ش انجمن آثار ملى، با تأیید وجود مدفن شاه عباس اول در آنجا، بر آن شد که آرامگاهى براى او بنا کند که محقق نگردید (بحرالعلومى، ص 821ـ823؛ نراقى، ص 339).از جزئیات ساخت بناى اولیه اطلاعى در دست نیست. تنها اثر باقیمانده از قرن هفتم در این بنا، پوشش کاشی‌کارى سطح مزار است (رجوع کنید به شریف، ص 42) که شامل کاشیهاى کوکبى شش ضلعى (ویلبر، ص 122)، خشتى سرمه‌اى و محرابی‌شکل است که به موزه ملى ایران منتقل شده است. این کاشیها و محراب قدیمى بقعه کار علی‌بن محمدبن‌طاهر، از خاندان ابوطاهر کاشى، است (شریف، همانجا). ضریح برنجى روى مرقد نیز در 1327ش ساخته شده است (نراقى، ص 109).بناى فعلى آرامگاه صحن مستطیل شکلى است که رواقهایى از اتاقهاى بزرگ و کوچک، در دو طبقه، آن را احاطه کرده‌اند. در ضلع شمالى، پیش‌طاقى با تزیینات آجرکارى قرار دارد. بناهاى اطراف صحن به‌تدریج به بناى اولیه اضافه شده‌اند. غرفه‌هاى طبقه اول مدفن علما و بزرگان است. در جانب شمالى صحن، ایوان بلندى ساخته شده که سقف آن مقرنس‌کارى و دیوارهاى آن نقاشى شده است. ورودى بقعه در وسط ایوان قرار گرفته است. این مدخل، درِ چوبى کنده‌کارى شده‌اى به تاریخ 1292 دارد. در هریک از دو گوشوار ایوان، اتاقهایى ساخته شده است (همان، ص 109، تصویر، ص 111؛ سلمانی‌آرانى، ص 222). تزیینات داخل بقعه به‌تدریج از بین رفته است. در هر طرف ایوان مناره‌اى با بدنه کاشی‌کارى شده دیده می‌شود که تا نیمى از ارتفاع، به رواقها متصل‌اند (نراقى، ص 108، تصویر).در ضلع جنوبى صحن، مسجدى قراردارد که سرداب آن مدفن شاه عباس اول است. سنگ سیاه مزار احتمالا از قفقاز آورده شده و بر آن آیةالکرسى، به خط نسخ محمد محلاتى، حک شده است (شریف، همانجا؛ نراقى، ص 112). در سرداب، دو قبر دیگر هم هست که بنابر کتیبه روى دیوار با تاریخ 1001، یکى از آنها متعلق به محمدبن طاهربن خواجه میرولى نیشابورى، واقف این مسجد است (نراقى، همانجا).در ضلع شمالىِ صحن، مقبره‌اى از دوره محمدشاه قاجار، متعلق به سید محمدتقى پشت‌مشهدى، از علماى کاشان، با تزیینات و نقاشیهاى چشمگیر قرار دارد (شریف، ص 42، 45؛ نراقى، ص 111؛ نیز رجوع کنید به پشت‌مشهدى*، سادات). در گذشته این بقعه موقوفات و متولى و خدمه جداگانه داشته است (رجوع کنید به ضرابى، ص 439). در ضلع شرقى صحن نیز آرامگاه بزرگ دیگرى، متعلق به فقیه مشهور کاشان، میرسیدعلى یثربى (متوفى 1338ش)، بنا گردیده است (رجوع کنید به نراقى، ص 112؛ سلمانی‌آرانى، همانجا).منابع : اسکندرمنشى؛ اسکندرمنشى و محمدیوسف واله‌اصفهانى، ذیل تاریخ عالم‌آراى عباسى، چاپ سهیلى خوانسارى، تهران 1317ش؛ حسین بحرالعلومى، کارنامه انجمن آثار ملّى، تهران 1355ش؛ حبیب‌اللّه سلمانی‌آرانى، سیماى کاشان، قم 1375ش؛ على شریف، راهنماى آثار و بناهاى تاریخى شهرستان‌کاشان، کاشان : اداره‌فرهنگ‌وهنر شهرستان کاشان، ]بی‌تا.[؛ عبدالرحیم ضرابى، تاریخ کاشان، چاپ ایرج افشار، تهران 1356ش؛ عباس قمى، منتهی‌الآمال، تهران 1331ـ1332ش، چاپ افست تهران ]بی‌تا.[؛ حسن نراقى، آثار تاریخى شهرستانهاى کاشان و نطنز، 1374ش؛ دونالد نیوتن ویلبر، معمارى اسلامى ایران در دوره ایلخانان، ترجمه عبداللّه فریار، تهران 1365ش.