پسته شامي (بادام‌زميني)، دانه‌هاي بوتة‌علفي يكساله‌اي به نام علميِ L. Arachis hypogaea از تيرة پروانه‌آسايان ، كه در ايران آن را «پستة زميني» (ترجمة لفظيِ pistache de terre فرانسوي)، «بادام كوهي» (در يزد؛ پورداود، ص 182) و، بويژه، «بادام زميني» نيز مي‌نامند، و در عربي فُول سُوداني (لفظاً «باقلاي سوداني»)، الفول السِنّاري (به‌همان معني؛ عيسي ، ص 19، ش 11)، و در سوريه (به‌گزارش پورداود، همانجا) فُستُق العَبيد نام دارد.بادام زميني در بيشتر نواحي استوايي، زيراستوايي و حتي معتدل جهان كاشته مي‌شود. خاستگاه اصلي آن محتملاً شرق امريكاي جنوبي (برزيل) بوده است، كه در آنجا هنوز گونه‌هاي خودروي عديدي از آن وجود دارد. بوميان پرو نخستين زارعان بادام زميني در حدود 3000ـ2000 سال پيش از ميلاد بودند. محتملاً پرتغاليها در سدة دهم/ شانزدهم اين گياه را از برزيل به‌غرب افريقا و سپس به‌ساحل شرقي افريقا و نيز به هند بردند. اين گياه از ساحل غربي امريكاي جنوبي نيز به آسيا (بويژه چين و هند) و از آنجا به افريقا برده شده است (ويس ، ص 100؛ نام هندي اين ميوه، «چيني بادام»، حاكي از ورود آن به هند از طريق چين است). قديمترين مورد مستند ورود آن به ايران گزارش پورداود است (همانجا)، كه دانه‌هايي كه وي از بيروت آورده بود در 1289 ش به‌طور آزمايشي در روستاي آتشگاه از توابع رشت كاشته شد.دو گونه گياه بادام زميني بيشتر از ديگر گونه‌ها كاشته مي‌شود: گونة ايستاده با ساقة اصليِ قائم به‌بلندي بيست تا هفتاد سانتيمتر، و گونة خوابيده با ساقة اصلي به درازاي حدود بيست سانتيمتر و شاخه‌هاي خزندة متعدد (ويس، همانجا). زمان كاشت (بويژه در گيلان) نيمة اول ارديبهشت و همزمان با احداث خزانة برنج است (خيري، ص 16ـ17). بادام زميني يكي از موارد معدود پديدة شگرف «زمين ميوگي » (تشكّل يا نضج ميوه در زير خاك) است: پس از لقاح، گلهاي زاياي اين گياه بتدريج پژمرده مي‌شوند، دُمگلهاي آنها ستبر و دراز و به‌سوي زمين متمايل مي‌گردند و تخمدانها را با فشار به درون خاك مي‌رانند؛ ميوه‌ها (دانه‌ها) در درون نيامهاي چوبي معمولاً در عمق سه تا ده سانتيمتري در زير خاك و به موازات سطح زمين تشكيل مي‌يابند و مي‌رسند. هر نيام حاوي دو تا چهار دانه (و گاهي بيشتر) است (ويس، ص 133ـ136). بادام زميني را در شمال ايران در حدود ماهِ مهر برداشت مي‌كنند (خيري، ص 23). كشت اين گياه، علاوه بر گيلان، در نواحي پنبه‌كاري گرگان و دشت، در خوزستان و بعض نقاط ديگر مورد توجه واقع شده است (احمدي، ص 22).بادام زميني حاوي 40 تا 45% روغن و 20 تا 25% پروتئين است (براي وصف مشروح تركيب شيميايي بادام زميني رجوع كنيد به زرگري، ج 1، ص 624ـ627). مغزهاي دو لَپّه‌اي بادام زميني را خام يا بوداده مي‌خورند. فرآوردة ديگر، اصطلاحاً «كَرة بادام زميني »، خميرِكَره مانند دانه‌هاي بوداده، از اقلام مهم بازرگاني است؛ ولي مهمترين مصرف بادام زميني تهية روغن خوراكي است. جنس نامرغوب اين روغن در صابون‌پزي و نيز براي روغنكاري ماشينها به‌كار مي‌رود. از تفالة دانه‌ها پس از روغنكشي، براي خوراك دامها و براي نئوپان‌سازي استفاده مي‌كنند. پس از برداشت دانه‌ها، بوته‌ها نيز همچون علوفه مصرف دارد (ويس، ص 575؛ يثربي، ص 26؛ ) دايرة‌المعارف كُلُمبيا ( ، ذيل "peanut" ).بادام زميني يكي از گياهان مهم كشاورزي جهان، و قارة آسيا مهمترين توليد كنندة آن است (براي آگاهي از ميزان توليد آن براساس آمار سازمان خواربار و كشاورزي سازمان ملل متحد براي چند منطقة مهم توليد جهاني آن رجوع كنيد به جدول 1 و براي آگاهي از ميزان توليد آن در چند كشور اسلامي بر همان اساس رجوع كنيد به جدول 2). صدور بادام زميني به‌عنوان يكي از اقلام صادراتي كشاورزي ايران در سالهاي مختلف دچار تغيير فراوان مي‌شود؛ مثلاً، در 1366ـ1376 ش، حجم صدور آن از 20 تن در 1366 ش به كمتر از يك ششم تن در 1374 ش كاهش يافته و سپس در 1376 ش دوباره به 20 تن رسيده است (ايران. وزارت كشاورزي، ص 172). در همين دوره، ايران سالانه مقدار زيادي تفالة بادام زميني (بويژه براي خوراك دام) وارد كرده است، كه از 39 تن در 1374 ش تا 399 ، 9 تن در 1375 ش متغير بوده است (همان، ص 151).منابع: محمدرضا احمدي، «كشت بادام زميني در مناطق خشك»، زيتون ، ش 119 (فروردين و ارديبهشت 1373)؛ ايران. وزارت كشاورزي. معاونت برنامه‌ريزي و بودجه. ادارة كل آمار و اطلاعات، بانك اطلاعات كشاورزي ايران ، تهران 1377 ش؛ ابراهيم پورداود، هرمزدنامه ، تهران 1331 ش؛ حسين خيري، نشرية بادام زميني ، تهران: سازمان ترويج كشاورزي، 1366 ش؛ علي زرگري، گياهان داروئي ، ج 1، تهران 1366 ش؛ هادي يثربي، «بادام زميني»، مجلة ماهانة مدرسة عالي فلاحت كرج ، ش 5، 6 (تير و مرداد 1313)؛The Columbia encyclopedia , 3rd ed., New York 1967; Food and Agriculture Organization, FAO production yearbook , vol. 52: 1998 , Rome 1999; Ahmed Issa, Dictionnaire des noms des plantes ... , Cairo 1930; E. A. Weiss, Oilseed crops, U.S.A.: Longman, 1983.
